صداي پاي بهار   و نوروز  

صداي پاي بهار و نوروز                                         

در ولوله و شادی فرا راه بهار قرار داریم که زمان یک سال دیگردر دفترچه عمر ما خواهد نوشت و سیمای آغازین لحظه نوین سال دیگر حیات خود را در جلوه شگوفه های گل و ناله شور انگیز بلبل و پوشیــدن قبای سبزچمــن و ده ها شگفتی هـــای طبیعت رنگیــن شده بهــــــاری مشاهـــده خواهیــــــم نمــــود.

اگـــر بهــار بیایــد ترانه ها خواهم خــوانــــد
ترانه های خوش عاشقانه خواهم خواند
بـــــه گهــــواره آغـــوش مــن چو آیی تـــــو
بگوش خــاطر تو من فسانه ها خواهم خــواند
گشــوده لانه عشق و فشانــده دانهء مهــــــــر
تــرا پــرنــدهء غمگین به آشیانه خواهم خواند

Image and video hosting by TinyPic

باز عالم و آدم و پوسیده گان خزان و زمستان خندان و شتابان به استقبال بهار میروند تا اندوه زمستان را به فراموشی سپارند و کابوس غم را در زیر خاک مدفون سازند و آنگه سر مست و با وجد و نشاط و با رقص و پایکوبی با ترنم این سرود طرب انگیز نو روز و جشن شگوفه ها را بر گذار می نمایند.

جشن فـــرخنده فـــرودیـن است
روز بازار گـــل و نسرین است
و باز گرمای ملایم و فرحبخش روز های آفتابی بهار در باغ و راغ و کشتزار ها به سبزه و گلها و درختان بشارت میدهد تا از خواب سنگین زمستان بیدار شوند و روح تازه بخود گیرند و آنگاه این نوای جانبخش را ساز بدارند .

دی شد و بهمـــن گذشت فصل بهاران رسید
جلوهء گلشن به باغ همچو نگاران رسیـــــد

و باز نسیم گوارای گیسوان مشک بوی بته های گلاب را با آهنگ موزون تکان میدهد تا با لالهء خوش عذار و نرگس و ریحان و گل های دشتی همزمان جوانه زنند و ترانه عشق را به گوش عشاق برسانند و آنگاه در چمنها و دشت و دمن طوفان برپا کنند ـ
پ

باز هم صداي پاي بهار

و باز هوای شاداب به عشرتگاه باغ و لاله زار ها راه میگشاید و گلهای سرخ و زرد و نیلوفری را که در سبزه زار ها می رویند نوازش میدهد و آنگاه آبستن چمن را به نظاره می نشیند و همین که در مرغزاران حریر پوش به میزبانی مردان پاکدل دشت می شتابد نالهء نی را می شنود و وظیفه دار این پیام میگردد.                                                        

رونق عهـــد شبابست دگــر بوستان را                                                                                     
میرسد مـــژده گل بلبل خوش الحان را                                                                             
ای صبا گر به جوانان چمـن بـاز رسی                                                                        
خدمت ما برسان سرو گل ریحـــان را                                                                 

و باز فرزندان خورشید در دره ها وادی ها کوهپایه ها و باغ های خندان به بشارت عید بهار و خوشحالی جوانه زدن شاخه های پر نقش و نگار فاخته ها و کبک دری و عتدلیان را به نغمه سرایی می طلبد و پروانه ها را به پذیرایی عطر شگوفه ها دعوت می نماید و غزلان دلفرین را که عشاق سرگردان به یاد چشم مست معشوقه بی وفا و دل آزار خودشان بیابان در بیابان می پرستند فرا میخواند تا سختی های زمستان را به فراموشی بسپارند و عید رابا دیدار دو باره با فصل باران تجلیل کنند و با شنیدن این سرود دلنشین همراز و هم صحبت با آنهای گردند که دل به عشق زنده دارند.

Image and video hosting by TinyPic>

ای نو بهار خنـــدان از لامکانرسیــــدی                                                                                                        
چیزی به یار مانی از یـــار ما چه دیـــدی                                                                                                         
خندان و تازه رویی سرسبز و مشکبویی                                                                                               
همرنگ یار مایی یا رنگ از او خریــدی                                                                                             
و اما در آریانای کهن در نزد آباء و اجداد مان رسم و آئین استقبال از بهار و سال نو و تجلیل از عید نوروز چگونه بود؟ خبرگان ادب و فرهنگ آورده اند که مردم در شب نوروز آتش می افروختند و دنیا را چراغان میکردند و در بامداد بر سبیل خوشحالی آنگونه که شبنم بر پای لاله میریخت و غبار غم را از صفحهء سفید گل نسیرین می شست بر یکدیگر آب می پاشیدند و کدورت ها را می زدودند و آنگاه به شکرانهء نعمت های بهار به همدیگر شکر هدیه می دادند و سال نو را با شادکامی و خرسندی استقبال می نمودند  اکنون نیز بهار و نوروز با شور و هیجان در وطن عزیز ما با سنتهای دیرینه آبایی که مملوء از نیکها بود با شادمانی جشن گرفته می شود. دید و بازدیدها و رفتن به زیارت سخی و بختن حلوا و ده ها رسم و آیین های دیگر هنوز هم برپا می شود و یادشان نسل به نسل در میان مردم ما جاودانه می گردد                                                
بلبلا مــژدهء بهـــار بیــار                                                          
خبر بد به بوم و باز گذار

صدای بوسه بهاران                                                                                                                        
صدای بوسه باران صدای خنده ی گل صدای کف زدن لحظه ها برای بهار. دوباره معجزه ی آب و آفتاب و زمین شکوه جادوی رنگین کمان
بهاری شکوفه و چمن و نور و رنگ و عطر و سرود سپاس و بوسه و لبخند و شادباش و درود دوباره چهره ی نوروز و شادمانی عید دوباره عشق و امید... دوباره چشم و دل ما و چهره های بهار. غم زمانه به پایان نمی رسد، برخیز.. به شوق یک نفس تازه در هوای بهار.

 درباره نوروز از سعدی شیرازی:

 

 برآمد باد صبح و بوی نوروز                       به کام دوستان و بخت پیروز

 مبارک بادت این سال و همه سال                  همایون بادت این روز و همه روز

 

شعری درباره بهار از حافظ شیرازی:

 ز کوی یار میآید نسیم باد نوروزی              از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی     به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی

 

شعری از نظامی گنجوی درباره بهار

 بهاری داری از وی بر خور امروز      که هر فصلی نخواهد بود نوروز

 گلی کو ، را نبوید ، آدمی زاد             چو هنگام خزان آید برد ، باد

 

Image and video hosting by TinyPic

زمزمه های بهاری

بهار" و "عید نوروز" در آئینه ی شعر فارسی

"بهار" و "عید نوروز" در تاریخ شعر فارسی تجلی پر شمار و انعکاس فراوانی داشته است.شعرا و سرایندگان شعر فارسی

تحت عنوان "بهاریه"سروده های زیادی از خود بر جای گذاشته اند."بهار" بعنوان احیاگر طبیعت و "عید نوروز "ایام پاسداشت اینگردش لیل و نهار با شور و شوقی که در اقوام آریایی از گذشته هایی دور ایجاد کرده است درحقیقت زندگی تازه و نویی را برای انسانها به دنبال خود می آورد.

نگاه شاعرانه به این زیبائی ها و شور و شوق رستن و دوباره رنده شدن نگاهی توصیفی در آغاز و نگرشی  درونی و معنی گرا در پایان است.بطوریکه دربعضی ازاوقات توصیف بهار وسیله ای برای بیان مقصود و اندیشه های دیگر قرار میگیرد.

این مقصود بسته به جهان بینی و تفکر شاعر نوع نگاه او را در این مقطع زیبای دگرگونی طبیعت به درون گرایی و برون گرایی نشان می دهد.به عبارت دیگر بهار می تواند نماد عدم پایداری دنیا و نعمات آن باشد نعمت هایی که شایسته ی دلبستگی نیست یا اینکه نشان از گشایش و آرامش پس از تحمل سختی وسردی ها قرار گیرد و ایجاد امید و شوق برای حرکت به سوی آینده و شروعی دوباره نماید.

در این روند بررسی هر چه از شعر کلاسیک گذشته به سوی شعر امروز فارسی گام برداریم بیان حالت ها و مضمون ها از طریق وصف بهار و عید نوروز به گفتمانی غالب تر تبدیل میگردد که شاعر با مخاطب قرار دادن مضمون بهار  فکرو اندیشه ی  درونی و فلسفی خود را بیان می کند.

   از قرن چهارم هجری به بعد با شکل گیری قصیده و رواج آن تغزل و تشبیب بسیاری ازقصاید در وصف بهار بود ولی با وسعت یافتن انواع شعر فارسی و تولد غزل بهاریه ها منحصر به قصیده نماند و به ندریج به قالب های دیگر شعر مانند غزل و مثنوی نیز سرایت کرد.  نخستین بهاریه ی مشهور در این دوره از رودکی پدر شعر فارسی است که سرتاسر آن وصف بهار است.به چند بیت آن اشاره می گردد:

آمد  بهار  خرم  با رنگ و بوی طیب                  با صد  هزار  زینت  و  آرایش  عجیب                   

شایدکه مردپیربدین گه جوان شود                       گیتی بدیل یافت شباب ازپی شبیب             

چرخ  بزرگوار  یکی لشکری بکرد                   لشکرش  ابر  تیره  و  باد صبا نقیب       

یک چند روزگار جهان دردمند بود                   به شدکه یافت بوی سمن رادوای طیب

بلبل همی بخواند بر شاخسار بید                      سار از درخت سرو مر او راشد مجیب  

Image and video hosting by TinyPic>

پایه گذاری نوروز

نوروز و آمدن بهار و طراوت دوباره طبیعت مورد توجه همه شعرای فارسی زبان بوده و هر یکی با توجه زمینه فکری خود به نوعی به وصف نوروز و جلوه های زیبای طبیعت پرداخته اند.

از آن پس ، چون جشن نوروز همزمان با نو شدن سال و تحول در طبعیت بوده است تقریبا همه سرایندگان و شاعران به این تغییر و دگرگونی توجه ویژه نموه اند و هر یک مطابق با زمینه فکری خود در وصف نوروز ، بهار ، چمن ، گلستان و شکوفه ، استادانه و با نازک خیالی ، شعر سروده اند . گویندگان توانای شعر فارسی ، با زبردستی تمام دیبائی نگارین در کارگاه ذوق و اندیشه می بافند که تار و پود آن الفاظ منسجم ، روان و نقش و نگار دلفریب آن ، آفریده طبع لطیف و قدرت ابداع آنها در تصویر جمال هستی است. 

به روایت شاهنامه فردوسی ، جمشید نام پادشاهی است از پادشاهان قدیم خراسان زمین و چهارمین پادشاه ، بعد از پایه گذاری سلسله پادشاهی توسط کیومرث بود که پس از پدرش تهمورث ، به پادشاهی رسید . وی در اول «جم» یعنی سلطان و پادشاه بزرگ ، نام داشت . سبب « جمشید » نامیدن آن شد که او سیر عالم می کرد و چون به آذربایجان رسید روزی بود که آفتاب به نقطه حمل آمده و بهار آغاز شده بود ، دستور داد که تخت مرصعی را در جای بلند گذاشتند و تاج جواهر نشان بر سر نهاد و بر آن تخت نشسته و چون آفتاب طلوع کرد و پرتو آفتاب بر آن تاج و تخت افتاد ، شعاعی در نهایت روشنی پدید آمد و چون به زبان پهلوی شعاع و انوار نور را « شید » میگویند ، این لفظ را بر جم افزودند و وی را « جمشید » گفتند یعنی پادشاه روشن و در آن روز جشنی عظیم برپا کردند و آن را روز را « نوروز » نام نهادند .

جهان انجمن شد بر تخت اوی

فرومانده از فره بخت اوی

 به جمشید بر گوهر افشاندند

مر آن روز را روز نو خواندند

Image and video hosting by TinyPic  

 

 

زمزمه های بهاری

در ایامی که بهار به کوی و برزن آمده و طبیعت زنده شده و زیبایی های خود را به رخ می کشد، می توان دقایقی را به سیرو سیاحت درکوه دامن ها و دشت های سر سبز کشور  عزیز مان سپری نمودد و از گوهر بهاری و نورزی لذت برد، خاصتا در دشت ها و کوه های سر سبز سرزمین بدخشان که که تماشا مناظر دلکش این دیار بننیده را در عالم خیال دیگر میبرد مثال زد.  
شاعران بزرگ و مفاخر گنجینه های ادبیات این سرزمین به فراخور حال در اشعار خود از نوروز یاد کرده اند و هر یک از منظری دلنشین و متفاوت به آن پرداخته اند.
تعدد و تنوع این اشعار و نیز محتوا و مضامین بکر آن به اندازه ای است که فراهم آوردن همه آنها در یک جا ممکن نیست.

تـاریـخ نــوروز

برخی از ایرانیان  بنابر افسانه  ها و ادب فولکلورشان  که بیــــــا ن کنندهء اعتقادات  عوام الناس است  نوشته اند. وقتی جمشید  زمام کشور را بدست گرفت از منطقهء دماوند تا شهر با بل را در یک روز طـــــی کرد. از این سبب اشـــــراف و در باریان او این روز را روز نویا نوروز  خواندند که مصادف بود به اول  حمل و تا ختم دورهء زمام داری وی همه در اول ســا ل خورشیدی  این روز را بخاطر سفر طولانی جمشید ازدماونـد تا با بـــل با جشن و سرور تجلیل میکردند که با گذشت زمان  تجلیل از این رو ز به شکل  عنعنه  و رسوم  مردم در آمد. گرچه در بعضی اوقات این جشن هاکم رنگ جلوه کرده اسـت ولی بآنهم طبق عادات  از جانب  بیشماری از کشور ها ی مختلف  کـه درفوق تذکر داده شده درروستا ها و محلات  تجلیل و برگزارمیگــردد چه عده از نویسندگان افغانستان نوشته اند. جشـن نوروزدر پا میـــــــر واقع در قلمرو افغانستان  بنام ( خدیر ایام) یاد میگردد که بمعنی عیــــد بزرگ است.

     در کتاب اوستا  آمده است که روز یازدهم ماه خورشیدی( خیـرروز)  نامیده میشود زیرا آفتاب به زبان آریایی (خور) . به زبـــــــا ن اوستا یی ( خیر ) آمده است . دوکتور  خوش نظر یکی ازنویسند گا ن سمت شمال افغانستان نگاشته است . طبق تحلیل های  جغرافیوی,محـل پادشاهی جمشید رادرشمال افغانستان در ( بخدی) یا بلخ امروز دانسته اند. یک تعداد مسلمانان را در ایران و بعضی از کشور های دیگر عقیده برآن است  که حضرت علی (رض)خلیفه ء چهارم در ســال او ل خورشیدی بر کرسی  خلافت نشست  و عدالت را در قلمروش برقرار نمود از آن رو به یاد و بود این عدالت  گستری , اول هر سا ل باجشن و سرور استقبال  میگرددکه همین گونه نظریات  مختلفی در زمینـــه وجود دارد.

در افغانستان  نوروزدر سایر ولایات کشور تجلیل  میگــــردد که هموطنان عزیز مان با تفاوت های کم و بیش از این روزاستقبــا ل نموده جشن  و سروررا بر پا میدارند .در شهر مزارشریف  در جوارآرام گاه حضرت شاه او لیـــــا که روضه شریف  گفته میشوددر روز نو روز علم مبارک ( جنــده ) با شورو هلهلهء تما شا چیان برافراشته  میشود که تعداد زیـــــــاد ی از مــــردم کشورو حتا توریست ها از گـــوشه وکناردر این مراســـم اشتراک  مینمایند که این روز راروز جنـــده بالا  مینامندو مـــــرد م مهمان نواز مزارشریف از مهمانان با پذیرائی گرمی استقبال میکننـد که در شب نوروز هیچ خانهء از شهر مزارشریف بدون مهمان نمــی با شــــــد و مرا سم جنده بالا تا مدت چهل روز ادامه میداشته با شــد زایرین که برای زیارت بدرگاه شاه ولایتمآب می آیند روح اخــــو ت و همدلی بآنها  دمیده میشودو کدورت های شانرا نسبت به یک دیگـر بیاد فراموشی میسپارند . زیرا روز نوسال را ایام به فراموشی سپردن تمام کدورت ها تلقی میکنند. و همچنان اینروز را بنام  میلهء گل سرخ نیز مینماند چه دراین موقع که اول بهار است در دشت و دمن و حتا روی بام  خا نـــــه های کاه گلی  لاله های سرخ  میروید وبیننده را با تماشـای خو یـــش شاد میسازد . در دیگر ولایات کشور مردم نیز برای تـفریح  بخــاطر لذت بردن از هوای گوا را ی بهار به بیرون از منزل  رفته در دامنـه های سر سبز وگلهای زیبای بهاری  به سیر و تماشا میپردازند . عدهء از مردم کشور را عقیده برآن است که شب اول سا ل نــــو غذا های را آماده بسازند که حرف اول غذا آماده شده (س) با شــد  مثــــل سبزی ,سیر ,سماروق, سیب و غیره و در شب اول سال یعنی شب نوروز سبزی چلو با گوشت مرغ  سفید میپزند .

جوانان برای تفریحی و سر گرمی در هوای آزاد آتش می افروزند واز بالای آتش باالنوبه میگذرند و حین گذشتن از آتش سرودی را زمزمــه میکنند (غمهای من از تو + روشنی تو از من ) زنان و دختران جوان قبل از فرا رسیــــدن نو روز به صـــفا یی منازل شان میپردازند و با وسا یل دسته داشته خویش خانه های خـود را می آرا یند .هفت میوه تر کرده نیز یکی از میوه های  سا ل نــــوونورو ز است که برای آماده کردن هــفت میوه از مــیوه های خشـــک  عبارت ازکشمش , خسته,پسته,چارمغز,سنجد,زردآلوی خشک وبادام استفاده میکنند و در روز اول سا ل یعنی نوروز فامیل ها هفت میوه را صرف میکننــد در بعضی از شهر ها و روستاها برای دختران وپسران نامـــزده شده  از جانب فامیل های شان  تحفه های لباس , با ماهی و جلبی هــا ی رنگــه تدارک و به خانه های آنان فرستاده میشود و این اقدام را یک  اقدام نیــک و آغاز خوشبختی دوجوان نامزد شده میپندارند . در بعضی از ولایات  کشور جوانان به استقبال ازاینروز به اسپ سواری , کشتی گیری, توپ بازی و غیره تفریحی میپردازند . نا گفته نباید گذاشت که این سه دهه جنگ  روستا ها وبعضــی از شهر هارا ویران کرده است  که تعداد از مردم خانه بدوش ودرزیر خیمه ها بسر میبرند  و توان خرید غذای لازم را ندارد . و هموطنان که از نعمـــا ت مادی برخوردارند  مردم بی بضاعــــت خویش را در چنــین حالات کمــک ویاری رسا نند و نگذارند که  لحظات خوش طبیعت را سر بی شام وچشــم گریان سپری نمایند . زمانیکه  دلی را بدست آوریم و مستمندی را شـــــا د بسازیم آنوقت است که  خود بخود احساس خوشی برای ما دست میدهد وازخوشیهای  بهار و نوروز دوچند لذت میبریم .

 

جای تصویر........................................

 در ایامی که بهار به کوی و برزن آمده و طبیعت زنده شده و زیبایی های خود را به رخ می کشد، می توان دقایقی را به سیرو سیاحت در گلزار ادبیات ایران پرداخت و چه مناسبتی بهتر از نوروز!

شاید در ادبیات کمتر کشوری به اندازه ایران آمیختگی شعر و ادبیات با سنت های کهن وجود داشته باشد.

شاعران بزرگ و مفاخر گنجینه های ادبیات این سرزمین به فراخور حال در اشعار خود از نوروز یاد کرده اند و هر یک از منظری دلنشین و متفاوت به آن پرداخته اند.

تعدد و تنوع این اشعار و نیز محتوا و مضامین بکر آن به اندازه ای است که فراهم آوردن همه آنها در یک جا ممکن نیست.

پس به مصداقِ »آب دریا را اگر نتوان چشید، هم به قدر تشنگی باید چشید«، مجموعه کوچکی از شعر شاعران درباره نوروز و بهار را تقدیمتان می کنیم.                                                              

 

جای تصویر...........................

تـاریـخ نــوروز

نـوروز جشن شکوهمند آریایی و آیین کهن یادگار سلسله ها وتمدنهایی است که گــویای پیـشینه تابناك سرزمینهای ( اریانا بزرگ ) و جلوه ای مهم از فرهنگ غنی این اقـوام است. نوروز كه چند هزار سال و سده هاست؛ بر همه جشن های جهان فخر می فروشد، از آن روسـت كه یك جشن تحمیلی سیاسی نیست. آیین زمینی و جهان باوراست. نوروز را هم میتوان آیین دانست، هم میشود تقویم پذیرفت و هم تاریخ آنرا که با تاریخ اساطیر و افسانه ها نسبت دارد، روایتنامه ی دوران پیش از تاریخ تلقی نمود.

نوروز آیین آشنایی انسان با طبیعت است. ازژرفای این باور دانشهایی پدید می آید، که رازناکی و سردر گذشته داشتن این رسم پرشکوه را بررخ نسلها و نحله های گوناگون می کشد. آیین نوروز خاطره های خویشاوندی انسان با جهان و آفرینش رادردل طبیعت بر میتابد. برای همین است که پور سینا آنرا راز آمیز بودن شناسنامه انسان در طبیعت میخواند و دانشنامه بیرونی نیز پراز معانی بکر در ژرفای این باور است.

ابوریحان در آثار الباقية، می نویسد: " برخی از علمای ایران می گویـند: سبـب این كـه ایـن روز را نـوروز می نامند این است كـه در ایـام تهمورث صـائبه آشكار شدنـد و چون جمشید بـه پادشاهی رسید دین خود را تجدید كرد و این كار خیلی بزرگ به نظر آمد و آن روز را كه روز تازه ای بود، جمشید عید گرفت".
در آثار پیشینیان آمده است كه، این جشن را نــخست جمشید برپا كرد. گویند در این روز جمشید بـه جنگ دیـوان رفت و آنان را فرمانبردار خویش ساخت. جمشید در این روز بر تختی نشست كـه دیوان آن را می بردند و بـا آن به یك روز راه از دماوند به بــابـل رسید. مردم در تعجب شدند و آن روز را جشن گرفتند. میگویند جمشید که همان یما نخستین پادشاه ازاساطیر بلخ باشد، تخت شاهی آراست وخود برجایگاه نشست. آنگاه همه دانشمندان، فلکشناسان، موبدان کیشها و باورهای گوناگون، افسانه گویان، بزرگان اندیشه در دستگاه پادشاهی و همه نخبگان دوران خویش را فراخواند، تااز سنتها و باورهای گوناگون رسم مشترکی بیرون بیاورد.
خیام نویسنده نوروز نامه دراین باره میگوید:

" سبب نهادن نوروز آن بوده است كه چـون دانستند كه آفتاب را دو دور بـوده یكی آن سیصد و شست و پنج روز و ربــعی از به اول دقیـقه حمـل باز آید، بـه همان وقت هر روز كه رفته بود بدین دقیـقه نتواند آمدن چـه هـر سال از مدت همی كم شود. چون جمشــید این دو را دریـافت انرا نوروز نام نهاد و جشــن آیـین آورد. پـس از آن پادشاهـان دیـگر مردمان بدو اقتدار كردند.                                                                     
پایه گذاران ادبیات فارسی نیز در سده های سوم وچهارم خورشیدی، همانند دانشمندان و نوروز شناسان سرگذشت آیینهای نوروزی را رسم جمشیدی خوانده اند وجم را آغاز گرآن آیینها میشناسند. سرایندگانی چون: رودکی، دقیقی، فردوسی، عنصری، خسرو قبادیانی و دیگران نسبت جشن کهن ودیرپای نوروز راچنین یافته اند و برتافته اند:

جهان انجمن شد برتخت او       ازآن برشده فره بخت  او

سرسال نو هرمز فرو دین         برآسوده ازرنج تن دل زکین

بزرگان بشادی بیاراستند          می ورود ورامشگران خواستند

به نوروزنوشاه گیتی فروز       برآن تخت بنشست فیروز روز

به جمشیدبرگوهر افشاندند         مرآن روز را روز نو خواندند

آیینهایی چون جشن مهرگان، یلدا، سده، سوری و ... هنگام برگزاری از یکشبانه روز بیشتر نیستند، این جشنهارا یونانیان و مردم آسیای میانه نیزبرگزارمیکنند. اماجشن وآیینهای نوروز، دست کم از دوهفته بیشتر ادامه دارد.  فلکشناس معروف ابوریحان بیرونی، برگزاری نوروز در زمان جمشید را یکماه میداند. او چنین مینویسد:

" چون جم درگذشت، پادشاهان همه این ماه را عید گرفتند. عید ها را شش بخش کردند، پنج روز نخست را به پادشاهان اختصاص دادند، پنجه دوم را به اشراف وبزرگان، پنجه سوم را به خادمان پادشاهی، پنج روز چهارم رابه ندیمان ودرباریان، پنجه پنجم را به توده مردم وپنجه ششم رابه برزگران، رعایا و تهدیدستان اختصاص داده بودند".

آیین های نوروز یکباره و ناگهان رسم نشده اند، درهم آمیزی و امتزاج فرهنگی ملل ونحل گوناگون سبب شده است که در این آیین ها نیز دگرشدهایی پیش آید ونسلهادرآن تحولات شگرفی بیارند. برگزاری آینهای نوروز بر روزهای مذهبی و رسم دیگران نیز اثرنموده است، بسیاری از مراسم مذهبی در کسوت نوروز و رسم کهن آریایی درامده اند. اینکه پیش از ظهور اسلام چه رواجهایی از نوروز تاثیر پذیرفته اند وبه آن یکی شده اند، در کنار آینهای نوروز ی فهمیدنی اند. اما همین اعیاد اسلامی نیز در قلمرو اقوام آریایی و فرهنگ زبان فارسی، بگونه نوروز برگزار میشوند. مثلا عید رمضان و عید قربان، در ملت عجم همانند نوروز سفره و ترتیبات سه روزه دارد، اما در عرب زمین چنین نیست.

 

Image and video hosting by TinyPic

نوروز در تقویم

نوروز در تقویم

 

گاهشماری هخامنشیان از نوروز

ازگاهشماری های کهن ایران، چیز زیادی نمی دانیم؛ دانسته هایمان در این باره پراکنده و پندارهایمان گوناگون است.  هخامنشیان که بزرگترین شاهنشاهی جهان باستان را شکل دادند، بسیار چیزها را از ملل تحت فرمان خود اقتباس کردند و از جمله آن ها یکی هم سال شماری خورشیدی بود که احتمالا پس از تصرف مصر بدست کمبوجیه (۵۲۹ تا ۵۲۲ پیش از میلاد) از مصری ها آموختند.

با این حال، تا پیش از آن که کتیبه بیستون اثر داریوش بزرگ (۵۲۱ تا ۴۸۶ پیش از میلاد) خوانده شود، آگاهی درباره گاهشماری هخامنشی اندک بود، اما وقتی کتیبه بیستون در سده ۱۹میلادی خوانده شد، نام ۹ ماه از سال روشن گردید و نام سه ماه دیگر نیز که به سبب مخدوش بودن بخش هایی از کتیبه آشکار نبود، با کشف الواح تخت جمشید هویدا شد. حالا می دانیم که نام ماهها در تقویم هخامنشی، با نام های اوستایی که در دوره اشکانی و ساسانی رواج داشت (حمل، اردیبهشت، خرداد، تیر ... ) فرق می کرد؛ مثل اودکن ئیش که برابرحمل بود و ثور واهر که با اردیبهشت همزمان بود.

همچنین روز نخست سال برابر بود با آغاز پاییز و این سنتی بود که هخامنشیان از بابلی ها به ارث برده بودند. در بابل همچنین، آغاز زمامداری شاهان، مبدأ تاریخ بود و چون از مبدأ تاریخ هخامنشیان آگاهی چندانی نداریم، برخی پژوهشگران احتمال داده اند که هخامنشیان نیزمانند بابلی ها ، آغاز سلطنت شاهان را مبدأ تاریخ قرار می دادند.

Image and video hosting by TinyPic

ساسانیان؛ تقویم سال های ۱۳ ماهه

دقیقا نمی دانیم که ماههای اوستایی چه زمانی متداول شد، اما قطعا از سده اول میلادی به بعد، رواج کامل داشت. تقویم که سلوکیان، یعنی جانشینان اسکندر، در سرزمین فارس و خراسان جاانداختند، مثل تقویم یونانی ها بر مبنای سال قمری بود. مبدأ را هم سال ۳۱۲ پیش از میلاد ، یعنی سال بنیاد سلسله سلوکی قرار داده بودند. هنگامی که اشکانیان، سلوکیان را از سرزمین های فارس و خراسان بیرون راندند، سال شمسی جایگزین سال قمری شد و مبدأ تاریخ را هم سال ۲۴۷ پیش از میلاد تعیین کردند؛ زیرا در این سال، تیرداد اول برسلوکوس دوم پیروز شد و سلسله اشکانی قوام پیدا کرد.

ساسانیان نیز، سال شمسی را اساس گاهشماری خود قرار دادند، اما از آنجا که سال مداری یا حقیقی ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۹ ثانیه است و سال عرفی ساسانیان، سرراست ۳۶۵ روز بود، هر ۴ سال یک بار، سال عرفی از سال حقیقی یک روز عقب می افتاد و نوروز با اول حمل برابری نداشت . همچنین هر ۱۲۰ سال یک بار ، سال عرفی یک ماه از سال حقیقی عقب تر بود. بنابراین منجمان ساسانی تصمیم گرفتند پس از گذشت ۱۱۹ سال، صد و بیستمین سال را ۱۳ ماهه حساب کنند تا مشکل حل شود.

مبدأ تاریخ ساسانیان، جلوس اردشیر بابکان بر تخت شاهی بود، ( ۲۲۶ میلادی ) اما در اواخر دوره ساسانی، جلوس یزدگرد سوم، آخرین شهریار این سلسله مبدأ قرار گرفت که با سال ۱۱ هجری قمری برابر بود. بنابراین تقویمی که ساسانیان برای مردمان پس از اسلام به ارث گذاردند، تقویم یزدگردی نام داشت. ( این تقویم با تقویم دیگری موسوم به یزدگردی قدیم که مربوط به بابلی هاست فرق دارد و درآن تقویم ، یزدگردی به معنای خدایی و ربانی است.

تقویم هجری قمری؛ داده اسلام

با آمدن اسلام ، اگر نگوییم تقویم خورشیدی ، زیرا  که رواج گسترده خود را نسبت به تقویم قمری از دست داد. تقویم قمری زاییده اسلام نبود، هم ایاییان از دوران کهن با آن آشنایی داشتند و هم پیش از پیدایش اسلام در جزیره العرب متداول بود. اسلام هم نیامده بود تا به عنوان یک آیین تازه، تقویم درست کند. از این رو همان تقویم رایج جزیره العرب را پذیرفت و اعمال مذهبی را مطابق آن سامان داد؛ روزه در رمضان، حج در ذی حجه ، و نکوهش جنگ در محرم، رجب ، ذی قعده ، ذی حجه (یعنی ماههای حرام که عرب عصرجاهلیت نیز بدان پایبند بود).

لاجرم به تداول تقویم قمری گردن نهادند، وگرنه چگونه می توانستند مناسک مذهبی را در موعد خود به جا آورند؟ ضمن آن که مناسبت های دینی همچون میلاد و بعثت و وفات پیامبر و دهها رخداد مذهبی دیگر بر مبنای تقویم قمری ثبت و ضبط شد. البته با مبدأ هجرت پیامبر از مکه به مدینه. البته سال قمری به سبب کوتاه بودن ماهها، ۱۱ روز از سال شمسی کمتر است و همین یازده روز موجب شده است که تقویم ما ایرانیان با مبدأ هجرت پیامبر در سال ۱۳۸۷ باشد و تقویم اعراب با همین مبدأ در ۱۴۲۹.

 

تقویم جلالی؛ دقیق ترین تقویم جهان

از آنجاییکه تقویم قمری عیب و ایراد زیاد دارد که گردش ماهها در فصول یکی از آنهاست. اگرحمل همیشه در بهار است، در عوض رمضان یک زمان در چله تابستان است و زمانی دیگر در چله زمستان! برای مثال، اگر در قدیم می خواستند از کشاورزان خراج سالیانه بگیرند و مقرر میکردند که خراج در ذی القعده گرفته شود، ذی القعده یک زمان در پایان فصل برداشت واقع می شد و زمانی دیگر در آغاز کاشت. بنابراین، عجم تنها به سبب استیلای اعراب ونیز برای انجام تکالیف دینی، به تقویم قمری متوسل شدند. وگرنه حتی خلفای عباسی هم باج و خراج را مطابق تقویم شمسی می ستاندند که همان تقویم ساسانی بود و به علت عدم دقت یا غفلت در کبیسه گیری خالی از اشکال نبود .

برای رفع این اشکال، در نیمه دوم سده پنجم هجری قمری، در زمان سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک توسی، گروهی از منجمان نامدار به سرپرستی حکیم عمر خیام نیشابوری، مأمور شدند که تقویم جدیدی را بر مبنای سال خورشیدی تنظیم کننداین تقویم که به تقویم جلالی معروف است، در سال ۴۷۱ هجری قمری تنظیم شد و تا به امروز، به عنوان دقیق ترین تقویم جهان که هیچ گاه از سال حقیقی عقب نمی افتد و آغاز آن دقیقا منطبق با قرار گرفتن زمین در نقطه اعتدال بهاری است، رسمیت دارد.

گذشت سال هــای دراز نه تنها از شكوهمندی سنّتهای نوروزی نكاسته بلكه روشنگر این واقعیت بوده كه بزرگ داشت نوروز و گرامی داشتن سنتهای آن با احساس و اندیشه ایرانی، پیوند ناگسستنی یافته است.  عظمت و شكوه خیال انگیز این جشن ملی، پرنده فــكر انسان میهن پرست و علاقه مند به سنتهای دیرین را در عــالم بی انتهای اندیشه به پرواز در آورده و به سوی گذشته هایش می كشاند.

 

Image and video hosting by TinyPic

تقویم اویغوری؛ میراث مغولی

غیر از آن تقویمها، گاهشماری های دیگری نیز در خراسان رواج داشته اند که برخی شان هنوز به طور کامل از اذهان عمومی رخت نبسته اند. هنوز این که سال، سال میمون باشد یا خوک یا خرگوش، در شمارش دهه ها به این نامگذاری، اهمیت می دهند. این نوع نامگذاری سال، حاصل چند سده استیلای ترکان و مغولان بر ممالک فارس و خراسان است.

حیوانات در فرهنگ ترکان آسیای میانه و مغولان جایگاه درخور توجهی دارند و از دیر باز اساس معیشت این جماعت بر شبانی و رمه گردانی بوده است. بنابراین نامگذاری سال به نام حیوانات در تقویم مغولی یا اویغوری چیزعجیبی نیست. این تقویم دارای دوره های دوازده ساله به نام اسب ، گوسفند ، میمون ، مرغ ، سگ ، خوک ، موش ، گاو، پلنگ، خرگوش، سوسمار و مار است. البته اسامی اصلی ترکی است. مثلا یونت ئیل که می شود سال سگ یا سیچقان ئیل که می شود سال موش.

وقتی ناصرالدین شاه در سفرنامه فرنگستان می نویسد: "یکشنبه نهم رجب المرجب از سال جاری یعنی سیچقان ئیل ترکی ... پیش از ظهر به حمام رفتیم"، یعنی او حساب سال و ماه را به تاریخ قمری و ترکی داشته است و لابد که رعیت او هم چنین می کرده اند.  کسانی که به پیشانی نوشته و پیش بینی سرشت آدمیان اعتقاد دارند، نام سال های اویغوری را به خاطر می سپارند، چون از آن طریق می توانند طبایع حیوانی را به خلقیات آدم هایی که در سال منسوب به فلان حیوان متولد شده اند، ربط دهند. شاید یکی از علل پایداری تقویم اویغوری در ایران در سده اخیر همین بوده است.

 

فلسفه آیین نوروز

موسم آفرینش جهان  بارش باران های بهاری، برآمدن شکوفه ها و برگ آوردن درختان، طولانی شدن روزها و ساعات روشنایی، گذشتگان را بر این اعتقاد راسخ کرده بود که نوروز، زمان پیدایش و آفرینش جهان است. نیاکان اساطیری ما معتقد بودند که از اولین روز حمل، روان بهشتیان همه به این کیهان بازمی گردند و هر یک به میهن و موطن خود فرستاده می شوند. حتی دوزخیان در این روز به همراه روان بهشتیان به زمین فرستاده می شوند، مانند کسی که به سفر برود و پس از دیر زمانی به وطن خویش بازگردد.

پیشینیان در گذشته به شادی به عنوان عنصر نیرو دهنده به روان انسان، توجه ویژه ای داشتند. آنها براساس آیین زرتشتی خود چهار جشن بزرگ و ویژه تیر گان، مهرگان، سده و اسپندگان را همراه با شادی و سرور و نیایش برگزار مى کردند. در این بین نوروز بنا به اصل تازگی بخشیدن به طبیعت و روح انسان همچنان پایدار ماند. گرچه با توجه به قانون تغیر پدیده های فرهنگی، نوروز هم ناگزیر نسبت به گذشته با دگرگونی هایى همراه است.»

روز اورمزد روز نخست ماه فروردين ( حمل ) سرآغاز جشن نوروز است. براساس تقویم جمشیدی خیام نیشابوری، نوروز برخلاف ساير جشن ها به برابری نام ماه و روز بسته نیست، ازهمین رو بر ساير جشن های باستانی برتری دارد. در مورد پيدايی اين جشن افسانه های بسيار است اما آنچه به آن جنبه ی رازوارگی می بخشد، آيين های بسياری است که روزهای قبل و بعد از آن انجام میگيرند.

فلسفه نوروز برامده از آینهایی است که از هر سری که آغاز میشوند در همین یکماه نوروز، قرار دارند. نوروز هميشه و در همه جا با هيجان و شفتگی آغاز می شود، این کارحيرت انگيز ی نيست چرا که گرایش به نظم يکی از مظاهر آن است. اقوام آریایی باستان ناآرامی را ريشه ی آرامش و پريشانی را اساس سامان پذیری می دانستند. در پاره ای از مراسم نوروزی روزهای پیش از برگزاری، کمی پریشانی و درهم شدگی را به عمد بوجود می آوردند.

چنان که در رسم باز گشت ِمردگان ( از 26 اسفند تا 5 فروردين ) عقيده داشتند که فروهرها يا ارواح درگذشتگان باز می گردند، افرادی با صورتک های سياه، برای تمثيل، در کوچه و بازار به آمد و رفت می پرداختند و بدينگونه فاصله ی ميان مرگ و زندگی و هست و نيست را در هم می ريختند و قانون و نظم يک ساله را محو می کردند.

بازمانده ی اين رسم آمدن حاجی فيروز يا آتش افروز بود که تا چند سال پيش نيز ادامه داشت. از ديگر آشفتگی های ساختگی، رسم «مير نوروزی»، يعنی جا به جا شدن ارباب و بنده بود. در اين رسم به قصد تفريح کسی را از طبقه های پايين برای چند روز يا چند ساعت به سلطانی برمی گزيدند و سلطان موقت - بر طبق قواعدی - اگر فرمان های بيجا صادر می کرد، از مقام اميری برکنار می شد. حافظ نيز در يکی از غزلياتش به حکومت ناپايدار مير نوروزی گوشه ی چشمی دارد :

سخن در پرده میگويم، چو گل ازغنچه بيرون آی

که بيش از چند روزی نيست حکم مير نوروزی

مراسم های در جریان نوروز برگزار میگردد.

مراسم های در جریان نوروز برگزار میگردد.

آیین  سوری: در چهارشنبه از پسین سال

آیین  گاو خنک: نیایشی برای کار دهقانی (جشن دهقان دوم نوروز)

آیین  گلگردانی: دختران و نوجوانان ( پسران و دختران به سر و سیاحت در کوه و دشت  ها میروند)

آیین  خانه تکانی خانواده ها

آیین  زیارت مردگان بازماندگان

آیین  آشتی کنان؛ پوزش خواهی از رنجیدگان

آیین  آراستن وپیراستن؛تن و پوشایی

آیین  بزکشی و سواری؛اسپ سواری

آیین  پهلوانی ورزم ورزی؛ کشتی گیری

آیین  سرخپوشی؛ وسرخگذاری ( پیرهن سرخ و چمن سرخ و وطن سرخ شود) آیین  سمنک پزان؛ این آیین خیلی پهنا ودامنه دارد.

آیین  شاگونی؛ بدخشانیان ازیکماه پیش آمادگی میگیرند و در بامداد نوروز پس از رسم نیایش نیکخواهی برای آینده چهاروا میکشند و در شب نوروز جشن ویژه برگزار میکنند.

آیین نقش کدبانو؛  درنخستین روز نوروز، مردان، پسران ودختران نوجوان با نان ونرمی مخصوص، به عیدگاه میروند. کودکان از آنجا غرفه برمیدارند وبه اهل خانه می آورند.

آیین نیایش تندرستی؛ بزرگان به گردگاه میروند وبرای تندرستی همه مردم خویش آرزوها میکنند.

آیین نیایش به سیاووش؛  درایام کهن برای سیاووش رسم احترام بجا میکردند، اما پس از اسلام اینکار را برای رابعه بلخی، رضیه غوری و بقیه انجام میدادند.

آیین سیر نوروزی؛  همه زنان ومردان، کودکان و جوانان و مردم با آراستگی تمام به آراستگاه میروند.

آیین خواستگاری:

آیین راستکاری:   که از آیین زردهشتی بزامده است.

مراسم گلگردانی یک هفته قبل از نوروز از سوی کودکان اجرا می شود. کودکان با برگزاری مراسم گلگردانی به دیگران پیام می رسانند.

دلشاد رحیمف، محقق تاجیک می گوید:  "چون نوروز با بهار برابر می رسد، مژده بهار را کودکان می آرند. و آنها رسم ویژه ای دارند. کودکان به کوه و دمن رفته و از آنجا گل زردک یا سیاهگوش می چینند. سپس با گلدسته ها ده به ده می گردند و به ساکنان روستا پیام رسیدن بهار را با شعر ویژه می رسانند:

گل آوردیم از آن پایان!
خبرت می کنیم دهقان!
بده غله به گلگردان!
بهار نو مبارک باد!

ابوبکر محمد نرشخی در "تاریح بخارا" به یک آیین سغدیان ساکن شهر بخارا اشاره کرده و اسطوره سیاوش را با نوروز سغدیان ارتباط می دهد.

"چون میان سیاوش و افراسیاب بدگویی کردند، افراسیاب او را بکشت و او را در گذر کاهفروشان که آن را دروازه غوریان خوانند، دفن کردند. و مغان بخارا بدین سبب آن جای را عزیز دارند و هر سالی هر مردی آنجا یک خروس بدو بکشند پیش از برآمدن آفتاب روز نوروز.

و مردمان بخارا را در کشتن سیاوش نوهه ها هست، چنانچه در همه ولایات معروف است و مطربان آن را سرود ساخته اند و می گویند. و قوالان آن را گیریستن مغان خوانند و این سخن زیادت و سه هزار سال است.."

به نوشته نثار شکرمحمد ف در ناحیه های بدخشان در روز نخست نوروز رسم "سرخ گذاری" رایج بوده است: "در وخان و غاران (اشکاشم) و قسمی از محلهای شغنان و راشت قلعه مرد خانه صبح بروقت روز اول نوروز زا خدیر ایام به جایی که زربید است، می رود و از آن جا چند نوده شاخ گرفته، آنها را گلبری می کند و در یگان جای سقف خانه می گذارد. پس از انجام این عمل یگان چیز (عمدتا متاع) سرخرنگ را گرفته، به بالای بام می رود و آن را در لب روزنه می گذارد. این رسم را "سرخ برآری" یا "سرخی گذاری" می گویند."

در جای دیگر، همین پژوهشگر از تازه کردن خانه ها از سوی زنان بدخشانی خبر می دهد: "تازه کردن خانه را انجام داده، یکی از زنها دو کلچه در آستین گذاشته، رویمال سرخ به سر انداخته، با کوزه برای آب به سر چشمه می رود..."

مردم شناس اکرام الدین محیی الدینف نیز از این عادت قدیمی بدخشانیان یادآور شده، می نویسد: "در صبح نوروز، در ساعت کیوان صاحب خانه در حالی که همه اعضای خانواده خوابند، برخواساته نماز می خواند و سعی می کرد که آیینهای سنتی را اجرا کند. او پوستینش را چپه کرده، از بالای سرش می کشید؛ تنها دو چشمش می نمود، زیرا کسی از اهل خانواده نباید روی او را ببیند و یگان لباس سرخرنگ یا پارچه متاع سرخ را گرفته، از خانه بیرون می رفتو او به طرف آفتاب برا (شرق) رفته، متاع سرخ (یا لباس و یا پارچه پلاس سرخ) را به بالای دیوار حولی یا شیگه دیوار می انداخت."

رشید قادرف، فرهنگ شناس تاجیک، می نویسد که تاجیکان دیهه های وادی کشرود (یا قشقه دریا) ازبکستان در ایام نوروز مراسم جفت برآران برگزار می کردند.

دهقانان دیهه ورغانزه آن روز بعد از دعا و فاتحه گیری به سر زمین می رفتند و به شاخهای برزه گاو روغن زغیر و به نوگ شاخها رنگ سرخ می مالیدند.

در آیین حاجی فیروز در ایران نیز حاجی فیروز با لباس سرخ در کوچه ها پیدا می شود. حلاصه، همه این نمونه ها را می توان به اسطوره سیاوش پیوند داد که در زمانهای خیلی قدیم به عنوان ایزدی پرستش می شد و با گذشت زمان طولانی دیگرگون شده و نماد سیاوش در تصورات و اساطر ایرانی از مرتبه یزدانی به درجه حماسی تبدیل یافته است.

اما در میان مردم مراسم و آیینهای مربوط به ایزد گیاهان و بازگشت فروهر او در جشن نوروز تا زمان دیرتری باقی مانده اند.

به این ترتیب، در ایام نوروز رسم و آیینهای مرموز و پراسرار خیلی زیادند که این جشن را باز هم زیباتر و شکوهمند تر می گردانند.

آشکار ساختن این رمز و رازها ما را به سوی تفهم واقعیت و ماهیت اصلی نوروز برده و به مناسبت بین انسان و طبیعت در فرهنگ مردمان ایرانی تبار روشنی می اندازد.

این رسم هم به اين نکته اشاره داردکه، در آغاز نوروز جای بود وباش، خانه ها، باغ وباغچه، بند وروزن منزل، دور وبر آشیانه و لباس و پوشاک، اگر نو اند نو واگر نو نباشند باید پاکیزه وتکانده شوند. دراین رسم و در از آنزمان تا هنوز، تمام خانه برای نظافت زير و رو می شد. در بعضی از نقاط فلات رسم بود که حتی خانه ها را رنگ آميزی می کردند و اگر ميسر نمی شد، دست کم همان اتاقی که هفت سين را در آن می چيدند، سفيد می شد. اثاثيه ی کهنه را به دور می ريختند و نو به جايش می خريدند و درآن ميان شکستن کوزه را که جايگاه آلودگی ها و اندوه های يک ساله بود واجب می دانستند.

مردم ظرف های مسين را به رويگران می سپردند. نقره ها را جلا می دادند. گوشه و کنار خانه را از گرد و غبار پاک می کردند. فرش و گليم ها را از تيرگی های يک ساله می زدودند و برآن باور بودند که ارواح مردگان فروهرها ( فروردين ) در اين روزها به خانه و کاشانه ی خود باز می گردند، اگر خانه را تميز و بستگان را شاد ببينند خوشحال می شوند و برای بازماندگان خود دعا می فرستند و اگر نه، غمگين و افسرده باز می گردند. از اين رو چند روز پیشتر در خانه مُشک و عنبر می سوزاندند و شمع و چراغ می افروختند.

 

آیین نیایش و آمرزش مردگان در اول نوروز

آیین نوروز برای مردگان نیز جایگاه قایل بوده است. در اولین صبح نوروز مردم به گورستان میروند، همچنان رسم بود که زن ها روز آخرين آدینه ی سال درگذر، بهترين غذا را می پختند و برگور ستان درگذشتگان می گذاشتند. این خوراکیها بیشترینه از گردو وکنجد و دانه های روغندار فراهم میشده اند. این ویژگی برخاسته از دانش حکیمانه ی رمز شناسان و پرستاران بیمارها برای تدارک خوراکیها ی پرهیزانه بوده است. شامگاه آن شب همه خانواده ها بر در خانه هایی که درآن سال درگذشته ای داشت؛ می رفتند و دعا می فرستادند. نام این رسم آن بودکه می گفتند: برای مردگان عيد گرفته اند. 

 

آیین پیش اندیشی ونیک اندیشی

بیست روز پیشتر از نوروز، سبزه سبز می کردند، دانه ها را که عبارت بودند از گندم، جو، برنج، لوبيا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت و ماش وارزن، در ظرفهایی میرویاندند و به نماد شماره ی هفت، نماد هفت امشاسپند يا دوازده شماره ی مقدس برج ها در ستون هايی از خشت خام برمی آوردند و باليدن هر يک را به فال نيک می گرفتند. بدان باور بودند که آن دانه در سال نو موجب برکت و باروری خواهند بود. درهمه خانه ها و خانواده ها بطور معمول سه قاب از گندم و جو و ارزن به نماد هومت ( انديشه ی نيک )، هوخت ( گفتار نيک ) و هوورشت ( کردار نيک) سبز می کردند و جان خویش و روان نياکان را موجب بالندگی و رشد آنها می دانستند.

 

چهارشنبه سوری

که از دو کلمه ی "چهارشنبه"منظور آخرين چهارشنبه ی سال و "سوری" که همان سوريک فارسی و به معنای سرخ باشد و در کل به معنای "چهارشنبه ی سرخ"، مقدمه جدی جشن نوروز بود. در ايران باستان بعضی از وسايل جشن نوروز از قبيل آينه و کوزه و اسفند را به يقين شب چهارشنبه سوری و از چهارشنبه بازار تهيه می کردند.  بازار در اين شب چراغانی و زيور بسته و سرشار از هيجان  و شادمانی بود و البته خريد هر کدام هم آيين خاصی را تدارک می ديد. غروب هنگام بته ها را به تعداد هفت يا سه (نماد سه منش نيک) روی هم می گذاشتند و خورشيد که به تمامی پنهان می شد، آن را بر می افروختند تا آتش سر به فلک کشيده جانشين خورشيد شود. در بعضی نقاط ايران برای شگون وسايل دور ريختنی خانه از قبيل پتو، لحاف و لباس های کهنه را نیز می سوزاندند.

 

آیین و رسم همسری

بزرگان خانواده  برای همسر شدن جوانان خویش  با دختر مورد نظر، نوروز را زمان ابراز آرزوی خویش در برابر آن خانواده دختر بر می گزیدند. چون فلسفه این کار وابسته بود به رسم پذیرایی و خوش سخنی خانواده ها. در نوروز هیچکس نمی بایست از نشاط و شادمانی محروم باشد؛ مگر اینکه چیزی شود که بناچار نتواند خوشنود باشد. همسر گزینی و خواستگاری در هفته اول نوروز انجام میشد. اگر موردی می آمد که پاسخ درخواست دلخواه نمی بود، پوزش خواهی و حرمت گزاری بگونه یی انجام میشد که از آزردگی پر هیز شود.

چرا نوروز در اولين روز فصل بهار است؟

چرا نوروز در اولين روز فصل بهار است؟                                                                    
استاد محيط طباطبايـي براساس محاسبه عمر خیام گفتـه است، بايد دانست طول مدتي كه آفتـاب يك دور حــركت انتقالي خود را به دور زمين انجام مي دهد 365  و 5 ساعت و 48 دقيقه و يك ثانيه است و اين كسـر به مـرور زمان از قديـم به اين طرف مقدار آن در محاسبه تغيير پيدا كرده و هـر چـه جلوتـر آمـــده دقيقـتر شده است. در زمانهاي قديم مثلا در دوره ساساني اين كسر را 6 ساعت تمام حساب مي آوردند.

بنابراين در هر چهار سال متوالي جمـــع اين كسرهاي ساليانه به يك روز مي رسيد براي اين كه آغاز سال از آن موقع طبيعي يعني اول تابستان كه منسوب به زرتشت بــود، تـجاوز نـكند، به جاي آن كه هر چهـار سال يك روز بـه سـال چهارم، مثل اين ايام بيفزايند، و آن را كبيسه كنند، هر 120 ســال از جمع اين ربعها يك ماه درست مي كردند و به آن سال اضافه مي كردند و آن را سال كبيسه مي گفتند.

بنابراين در هـر 120 سـال از اول تـابسـتان تـا اول بـرج جوزا تغيير مكان پيدا مي كرد و در سال صد و بيستم دوباره بر مي گشت به جاي خودش. بعد از سلطنت يزد گرد و انقراض دولت ساساني، ديگر كـسي اين حساب كبيسه را نگاه نداشت در نتيجه نوروز هر 120 ســـال يك ماه جلو افتاد. تا اوايل سلطنت محمود غزنوي، اوّل فـــروردين با اوّل بــرج حمل منطبق شد و نـوروز از جـاي قـديم خــود كـه اول تابستان باشد، به اوّل حمل منطبق شد. به اين ترتيب جديد سبب ابداع وضع تازه اي در تاريــخ وقت شمار مي شد.

اوّل سال را از آغاز بهار يا اعتدال ربيع به حساب آوردند و پنـج روز به پنـجه دزديده يا خمسة مسترقـه را بر آخر اسفنـد افزودنـد. بايـد به ياد داشت كـه راه محاسبـة سال و مــاه پارسي مـانند مصري بر حسـاب ماهـي 30 روز در دوازده مـاه و پنــج روز اضافه در آخر ماه دوازدهم بود.                                                                                 
نوروز در فرهنگ اسلام:

" اسلام كه همة رنگهاي قوميت را زدود و سنتها را دگـرگون كرد، نوروز را جلاي بـيشتري داد، شــيرازه بـست و آن را با پـشتوانه اي استوار از خطر زوال در دوران مسـلماني فارسی زبانان  مـصون داشت... نوروز كه با جان مليـت ها زنـده بـود، روح مـذهب نيز گـرفت. سـنت ملـي و نژادي، با ايـمان مذهبي و عشق نيرومنـد تـازه اي كــه در دلـهاي مردم اين سـرزميـن بـرپا شـده بـود پــيوند خورد و محكم و مقدس شد."

اسلام براي هدايت ديگر اقـوام، هيچگاه بـا آداب و رسـوم آنـان بخورد خصمانه نكـرد. بـلكـه اسلام بـا شـعـار: "فبـشر عـباد الذين يستمعون القول فيتبعون احـسنـه" به آداب و رســوم و سخـنـها و عقايد نژادهاي مختلف نگريست و به گزينش آداب و رسوم آنها پرداخـت و در اين ميـان بـسيـاري آداب و سنـن پسنـديده نـوروز را پذيرفته است.

 

تقویم برجی؛ ابزار طالع بینی

تقویم که بیش از تقویم اویغوری برای تعیین سعد و نحس ایام و طالع بینی کاربرد داشته و دارد، تقویم برجی است. بشر از قدیم الایام ، مجموعه ای از ستارگان را به شکل حیوانات یا اشیاء تصور می کرد . نام این مجموعه ها را صور فلکی گذاشته اند و ۱۲ تا از این صور که در نوار مستدیری به پهنای ۱۷ درجه قرار گرفته اند، بروج خوانده می شوند.

خورشید در مسیر چرخش ظاهری و سالانه خود ، از برابر بروج دوازده گانه می گذرد و مدت زمانی که این گذر طول می کشد، می شود یک برج. حالا اگر آن برج یا صورت فلکی شبیه ترازو باشد، می گویند در برج میزان قرار داریم و اگر شکل کژدم باشد، گفته می شود در برج عقرب هستیم.

نام برج های سال در تقویم برجی عبارت است از حمل (گوسفند) ، ثور (گاو) ، جوزا (دوپیکر)، سرطان ( خرچنگ ) ، اسد ( شیر ) ، سنبله ) خوشه ) میزان ( ترازو ) ، عقرب ( کژدم ) ، قوس ( کمان) ، جدی (بزغاله) ، دلو (دول) و حوت (ماهی(

حمل مقارن باحمل است و ثور برابر اردیبهشت و به همین ترتیب حوت با اسفند مطابقت دارد. اما روزهای برج با روزهای ماه کمی اختلاف دارند؛ مثلا حمل یک روز ازحمل کم دارد و ۳۰ روزه است و برج دلو یا همان بهمن ماه ، ۲۹ روزه حساب می شود. اصطلاح قمر  

سفره هفت سین : در عقرب که آن را بسیار شنیده ایم و گاه خود نیز به کار می بریم ، برخاسته از نظام گاهشماری برجی است و البته در تاریخ و فرهنگ و ادب فارسی اصطلاحات طالع بینانه ای از این دست ، بازتاب بسیار دارد.

در آیین های باستانی اریانا برای هر جشن «خوانى» گسترده مى شد كه دارای انواع خوراكى ها بود. خوان نوروزی «هفت سین» نام داشت و مى بایست از بقیه خوان ها رنگین تر باشد. این سفره معمولاً چند ساعت مانده به زمان تحویل سال نو آماده بود و بر صفحه ای بلندتر از سطح زمین چیده مى شد. همچنین میزدپان(MAYZADPAN) به منظور پخش کردن خوراكى ها در کنار سفره گماشته مى شد. این خوان نوروزی بر پایه عدد مقدس هفت بنا شده بود.

 

تقدس عدد هفت

از آیین مهر یا میتراست و به سال های دور باز مى گردد. در این آیین هفت مرحله وجود داشت برای این که انسان به مقام عالی و آسمانی برسد. پس عدد هفت از پیش از زرتشت برای انسان عزیز بوده و در آیین های مختلف و به نمادهای گوناگون دیده مى شود، مانند هفت آسمان، هفت دریا، هفت گیاه و... » همچنین اسناد تاریخی از برپایی سفره هفت سین به یاد هفت امشاسپندان خبر مى دهند؛ طبق این اسناد، هفت امشاسپندان مقدس عبارت بودند از: اهورامزدا(به معنی سرور دانا)، و هومن (اندیشه نیک )، اردیبهشت (پاكى و راستی )، شهریور (شهریاری آرزو شده با کشور جاودانی )، سپندارمزد (عشق و پارسایی )، خرداد (رسایی و کمال ) و امرداد (نگهبان گیاهان).

در بسیاری از منابع تاریخی آمده است كه «هفت سین» نخست « هفت شین » بوده و بعدها به این نام تغییر یافته است . شمع، شراب ، شیرینی، شهد (عسل)، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات، اجزای تشکیل دهنده سفره هفت شین بودند. برخی دیگر به وجود «هفت چین» در ایران پیش از اسلام اعتقاد دارند. سخنران جامعه زرتشتی در این باره مى گوید: در زمان هخامنشیان در نوروز به روى هفت ظرف چینی غذا مى گذاشتند كه به آن هفت چین یا هفت چیدنى مى گفتند. بعدها در زمان ساسانیان هفت شین رسم متداول مردم ایران شد و شمشاد در کنار بقیه شین های نوروزی، به نشانه سبزی و جاودانگی بر سر سفره قرارگرفت. بعد از سقوط ساسانیان وقتی که مردم ایران اسلام را پذیرفتند، سعی کردند که سنت ها و آیین های باستانی خود را هم حفظ کنند. به همین دلیل، چون در دین اسلام «شراب» حرام اعلام شده بود، آنها، خواهر و همزاد شراب را كه «سرکه» مى شد انتخاب کردند و اینگونه شین به سین تغییر پیدا کرد.» بعضی نیز معتقدند در جهان فروری مبنای هفت سین را چیدن هفت سینی یا هفت قاب بر خوان نوروزی می داند كه به آن هفت سینی می گفتند و بعدها با حذف (یای) نسبت به صورت هفت سین در آمد. او عقیده دارد كه هنوز هم در بعضی از روستاهای ایران این سفره را ، سفره ی هفت سینی می گویند .

سمنک: نماد زایش و باروری گیاهان است و از جوانه های تازه رسیده گندم تهیه می شود. شيرين و كرم مانند بوده، از جوانه گندم درست می شود و نشانی از هنر والای آشپزی ایرانی است.

سیب: هم نماد باروری است و زایش. در گذشته سیب را در خم های ویژه ای نگهداری مى کردند و قبل از نوروز به همدیگر هدیه مى دادند. مى گویند كه سیب با زایش هم نسبت دارد، بدین صورت كه اغلب درویشی سیبی را از وسط نصف مى کرد و نیمی از آن را به زن و نیم دیگر را به شوهر مى داد و به این ترتیب مرد از عقیم بودن و زن از نازایی رها مى شد.

سنجد: نماد عشق و دلباختگی است.

سبزه: نماد شادابی و سرسبزى و نشانگر زندگی بشر و پیوند او با طبیعت است. سبزه كه معمولا جوانه گندم و یا عدس بوده كه نماد نوزايي و تولد دوباره است . در گذشته سبزه ها را به تعداد هفت یا دوازده ( كه شمار مقدس برج هاست ) در قاب های گرانبها سبز مى کردند. در دوران باستان در کاخ پادشاهان 20 روز پیش از نوروز دوازده ستون را از خشت خام بر مى آوردند و بر هر یک از آنها یكى از غلات را مى کاشتند و خوب روئیدن هر یک را به فال نیک مى گرفتند و بر آن بودند كه آن دانه در آن سال پربار خواهد بود. ایرانیان باستان دانه ها را كه عبارت بودند از گندم ، جو ، برنج ، لوبیا ، عدس ، ارزن ، نخود ، کنجد ، باقلا ، حاجیه ، ذرت ، و ماش به شماره ی هفت ( نماد هفت امشاسپند ) یا دوازده ( شماره ی مقدس برج ها ) در ستون هایی از خشت خام بر می آوردند و بالیدن هر یک را به فال نیک می گرفتند و بر آن بودند كه آن دانه در سال نو موجب برکت و باروری خواهد بود. خانواده ها بطور معمول سه قاب از گندم و جو و ارزن به نماد هومت (= اندیشه ی نیک) ، هوخت (= گفتار نیک) و هوو.رشت (كردار نیک) سبز می کردند و فروهر نیاکان را موجب بالندگی و رشد آنها می دانستند.

سيب:  سلامتی و زيبايي است.

سير : نشان دارو و شفابخشی است.

سماق : نماد رنگ خورشيد به هنگام طلوع بوده. ايرانيان باستان بر اين باور بودند كه با ظهور خورشيد نيكی بر بدی پيروز می گردد

سركه : نشان قدمت و صبر و بردباری است.

سكه : كه نماد ثروت و دارایي است . نمادی از امشاسپند شهریور (نگهبان فلزات) است و به نیت برکت و درآمد زیاد انتخاب شده است.

تخم مرغ : كه نشان زايندگی است. نماد نژاد و نطفه .

آب : پاکی

ماهی قرمز : طلايی رنگ در تنگ آب نشان زندگی  و برکت است . به عنوان نشانه اسفند ماه بر سفره گذاشته مى شود. نماد برج سپری شده ی اسفند

اسفند : سپند

سنبل : گل

آينه : كه نماد تصوير  پيدايش و روشنائی است بر سر سفره هفت سين گذاشته می شود.

آتشدان : نماد پایداری نور و گرما كه بعد ها به شمع و چراغ مبدل شد . در دو طرف آينه دو شمعدان گذاشته می شود و به تعداد فرزندان خانواده شمع روشن می گردد. شمع ها نماد شادی و روشنگری هستند.

شیر : نماد نوزایی و رستاخیز و تولد دوباره

انار : نماد تقدس

گلاب : كه باز مانده ی رسم آبریزان یا آبپاشان است . بر مبنای اشاره ی ابو ریحان بیرونی چون در زمستان انسان همجوار آتش است ، به دود و خاکستر آن آلوده می شود و لذا آب پاشیدن به یکدیگر نماد پاكیزگی از آن آلایش است.

گل بید مشک : كه گل ویژه ی اسفند ماه است ، نماد امشاسپند سپندار مز

نان : پخته شده از هفت حبوب ، خرما ، پنیر ، شکر ، بَرسَم

کتاب مقدس

نارنج : نماد گوی زمین

 

 

فلسفه نوروز و مراسم آن در آیین زرتشتی و فرهنگ تاجیک

 

تصویر نوروز تاجیکان.........................................

 

سخن تازه از نوروز گفتن دشوار است. در باره نوزوز بسیار گفته و شنیده شد. پس به تکرار نیازی نیست؟ چرا، هست. مگر نوروز خود را مکرر نمی کند؟ پس سخن از نوروز را نیز مکرر بشنوید. در علم و ادب تکرار ملال آور است و بیهوده. عقل تکرار را نمی پسندد. اما احساس تکرار را دوست دارد. طبیعت تکرار را دوست دارد. جامعه به تکرار نیازمند است و نورورز داستان زیبایی است که در آن طبیعت، احساس و جامعه هر سه دست اندرکارند.

نوروز که سالهاست بر همه جشنهای جهان فخر می فروشد از آن رو هست که یک قرار داد مصنوعی اجتماعی و یا یک جشن تحمیلی سیاسی نیست. جشن جهان است و روز شادمانی زمین، آسمان و آفتاب، و جوش شکفتن ها و شور زادن ها و سرشار از هیجان هر آغاز.

در دوران هخامنشیان، تخت جمشید محل جشن گرفتن نوروز بود ولی نه نوروزی که ما امروز جشن می‌گیریم. برای آنها نوروز مقدس و کیهانی بود. در باور هخامنشیان نیایش برای سالی که در پیش است، در اولین روز سال، از همه اوقات موثرتر است. و فقط در این روز نمایندگان مردم از سراسر امپراتوری می‌آمدند تا با حضور در جشنهای سال نو، احترام و محبت خویش را نسبت به شاه ابراز کنند و در عین حال با او به نیایش خدا بپردازند. از جشن نوروز پیش از دوران هخامنشیان سندی در دست نیست.

سال هاست که مردم ایران نوروز را خود در خانه هایشان جشن می گیرند. اما در اصل نوروز جشنی عمومی و ملی است که باید در محیط های عمومی مانند پارکها، فرهنگسراها و خیابانها برگزار شود. شاید همانگونه که در تاجیکستان اتفاق می افتد..

نوروز در تاجیکستان

  نوروز در تاجیکستان

میزهای طویل که رویشان رومیزیهای زیبا انداخته شده است. پشت میز، دختران تاجیک با لباسهای سنتی ایستاده اند. محتویات دسترخوان ( سفره ) بسیار بیشتر از هفت سین است: انواع میوه، سمبوسه ها، شیرینی ها، حتی نوشابه های گوناگون، سبزه، گل و گندم. آن طرفتر " دختر نوروز " سبزه به دست ایستاده است.

 تصویر......................................................

همه شما را به نوروز خجسته پی تبریک و مبارک باد می گوییم. برایتان پیش از همه، سلامتی و عمر دَراز آرزو داریم. مثل کوه های پامیر همیشه سربلند باشید. نوروزتان پیروز باد، هر روزتان نوروز باد. " موسیقی محلی بدخشانی، صدای مجری را قطع می کند. دختری با لباسی قرمز و سفید به میان می آید و می رقصد. رقصی با حرکات مقطع و نسبتا خشن اما بسیار جذاب.

نوبت به رقص قاشق می رسد و بعد از آن " گل بزم ". چیزی شبیه به مشاعره که بیشتر معاشقه است. دو دختر و دو پسر " گل بزم " را با خواندن اشعار عاشقانه اجرا می کنند. میان این برنامه ها مجری شعر می خواند. شعرهای عاشقانه حافظ، شعرهای رودکی و ... " باز نوروز آمد و دل شد جوان ، آفتابا ، ای فروغ صد جهان ، تا به نوروزی دگر ما را رسان. " پسران جوان در بوق می دمند و بر دف می کوبند.

برنامه بعدی رقص گولابی است. دختری با لباس اطلس به میان می آید و می رقصد. شادی، شعر و عشق؛ جشن های تاجیکان در محیط باز و به صورت عمومی برگزار می شود. جشن نورورزی در تاجیکستان سابقه ای چند هزار ساله دارد. حتی در دوران حکومت شوروی سابق نیز با وجود اعمال فشار و ایجاد موانع در راه تجلیل از نوروز، مردم تاجیک این جشن باستانی و ملی خود را گرامی می داشتند.

در این کشور دو نوع جشن نوروز وجود دارد. یکی دولتی و رسمی است و دیگری مردمی. جشن رسمی در ورزشگاه شهر دوشنبه با حضور مقامات کشوری برگزار می شود. در این مراسم دختر شایسته تاجیکستان انتخاب می شود و به عنوان " دختر نوروز " لباس سفید می پوشد و سبزه به دست می گیرد. دیگر رقیبان نیز بقیه اجزای سفره هفت سین را به دست می گیرند.

جشن مردمی در شهر تاریخی حصار برگزار می شود. بیشتر مردم فقیر در این جشن خیابانی شرکت می کنند و رسیدن بهار را خوشامد می گویند. در گوشه ای از خیابان مراسم سمنکپزان برگزار می شود. در حالیکه جوانه های گندم همراه با آب و آرد در دیگ می جوشد، چند عدد سنگ تمیز و شسته شده داخل دیگ می اندازند. دختران و پسران جوان با کفگیر سمنک را هم می زنند و بعد کفگیر را بالا می آورند. بودن سنگ در کفگیر خبر از ازدواج آن شخص طی سال جاری می دهد. گاهی دو یا سه سنگ در کفگیر می آید و گاه هیچ. صدای جیغ کسانی که دور دیگ ایستاده اند نشان می دهد که آن شخص چقدر خوش شانس بوده است. دختران سمنک را هم می زنند، گروهی آن طرفتر دف می نوازند و می خوانند: " سُمَنَک در جوش ما کفچه زنیم ، دگران در خواب ما دفچه زنیم. " بقیه می رقصند.

در سمت دیگر شهر حصار، مردان درفضایی بزرگ، مراسم بزکِشی را اجرا می کنند. بز کشته شده ای را باید به نقطه ای برسانند. سوار بر اسب، چوب به دست، گاهی به اسب نهیب می زنند و گاهی به دستان کسی که بز را گرفته است می کوبند. بز روی زمین کشیده می شود، از این دست به آن دست. دور میدان مردم گوش تا گوش ایستاده اند و تماشا می کنند. عده ای شرط بندی کرده اند و عده ای دیگر منتظرند تا اسب سواران به آنها نزدیک شوند و آنها پا به فرار گذارند. مراسمی خشن که نظر زنان را کمتر به خود جلب می کند. کمی آن طرفتر مردانی دیگر با هم کشتی می گیرند. کودکان بستنی لیس می زنند و دنبال هم می کنند. زنان به رقص و آواز مشغولند. شادی، طراوت و نوروز از چهره همه پیداست.

تعداد زیادی از جوانان تاجیک، روز ازدواج خود را همزمان با جشن نوروز معین می کنند. عروس و داماد همراه با گروه رقص و آواز از خانه ای به خانه دیگر می روند و تمام محله به شادی و سرور می پردازند.

نوروز از دیرباز تا کنون در میان اریائیان چون اهالی کردستان ترکیه و عراق، افغانستان، تاجیکستان، آسیای مرکزی و قفقاز رواج داشته است. حتی اهالی هندوستان نیز نوروز را جشن می گیرند.

ریشه این جشن از کجاست که همچنان از پس تاریخ پر فراز و نشیب این کشورها پابرجا مانده است؟

 

 مراسم نوروزی در بدخشان تاجیکستان

<a href="http://tinypic.com?ref=517goi" target="_blank">Image and video hosting by TinyPic>

 

در اولین روز از سال نو، ساکنان "شغنان " و "وخان" ، "درواز" و "مرغاب" استان بدخشان تاجیکستان، از کوچک و بزرگ، در کوچه و خیابان شادمانی می کنند.

اکثر خانواده های بدخشی در خانه خود دف و دایره دارند. صبح نوروز دف و دایره را در زیر نور آفتاب می گذارند و زمانی که پوست این دف ها در اثر حرارت کش می آید، دختران به بالای بام می روند و دف نوازی می کنند.

در طنین صدای دف، بدخشانیان به بهار خیر مقدم می گویند. این جشن در بدخشان با نام "شاگون" و " خدیر ایام" معروف است و مردم بومی کلمه "شاگون " را سعید، نکو، خجسته، فرخنده و صفا و خوشی معنی می کنند. "خدیرایام" به معنی جشن بزرگ است و از تمام جشن های عرفی، سنتی و مذهبی مردم این منطقه مهمتر است. نوروز یا خود جشن شاگون از قدیم ترین و کهن ترین جشن های مردم بدخشان است، که اکثر ویژگی های باستانی تجلیل آن، در بدخشان هنوز حفظ شده است.

سرتاسر سال: آمادگی برای نوروز

در بدخشان اصولا آمادگی برای جشن نوروز، در سرتاسر سال ادامه دارد.

خانواده ها کوشش می کنند تا برای هر یک از اعضای خانواده خود یک دست لباس نو، ویژه نوروز آینده ، خریداری کنند، زیرا به باور آنها تجلیل از نوروز در لباس جدید خوش یمن است.

در ساعت سعید فرارسیدن نوروز، کدبانوها گیاه خوشبویی را در منزل دود می کنند که "سترهم" نام دارد.

نیمه شب روز اول سال نو، کدبانوی خانه در منزل آتشی برمی افروزد و صبح در میان اختر و خاکستر گرم آن، چهار دانه نان تنوری می گذارد، که آن را "قماچ" گویند.

این روز اعضای خانواده تمام لباس و اثاثیه خانه را بیرون می برند و در روی برف یا سبزه تمیز می کنند.

کدبانو در خانه را به روی خود می بندد وهمه قسمتهای خانه را تمیز می کند. این مراسم را در بدخشان " خدیردید " یا "خانه تکانی" می گویند. سپس روی دیوار و سقف خانه را با آرد "گل نگار" می کنند. این گل ها تصویر سم گوسفند، آهو و آفتاب را دارد و سمبل فراوانی، آسایش و خانه گرم است. این نقش ها تا بهار آینده باقی می مانند. وقتی کدبانو مشغول تمیز کردن خانه است، مردان کشتی می گیرند، سرود می خوانند و چوگان بازی می کنند. کودکان به سرگرمی هایی مانند "کبک جنگی" و "خروس جنگی" مشغول می شوند. زنان جوانان دف می زنند و تاب بازی می کنند . تمیز کردن خانه تا غروب آفتاب ادامه می یابد.

سپس شوهر و فرزندان وارد خانه می شوند و فرارسیدن نوروز را به یکدیگر شادباش می گویند. کدبانو به شانه راست آنها آرد می پاشد که نشانه سفیدی و صفای بهار است.

مراسم باستانی

عده ای از افراد مسن می گویند که قبلا در بدخشان تا آماده شدن "باج" ، یک غذای ویژه نوروزی، اهالی خانواده برای چند ساعت سکوت اختیار می کردند، که آن را "پیخیرامج" یا سکوت و آرامش پیش از فرارسیدن نوروز می گفتند.

در این روز اعضای خانواده از مهمانی رفتن و همچنین پذیرفتن مهمان خودداری می کنند، اما ساکنان روستا بعد ازظهر تنها از روزنه های خانه خود می توانند با همسایگان خود صحبت کنند.

این مراسم را "کلا غزغز" یا "طلب طلبان" می نامند و معمولا این مراسم  همراه با ترانه خوانی و شعرگویی اجرا می شود.

یک نفر از روزنه، شالی را به درون خانه پرتاب می کند و خانواده با خواندن ابیاتی یک آروز می کنند. در این مراسم، عده ای از جوانان عاشق هم به خواستگاری دخترهای محبوب شان میروند.

<a href="http://tinypic.com?ref=343nitu" target="_blank">Image and video hosting by TinyPic

نوروز در آیین زرتشت

نوروز در آیین زرتشت

 ششم حمل، سه هزار و هفتصد و هفتاد و یکمین سالروز تولد اَشوزرتشت، پیام آور آیین راستی و خرد است. اَشوزرتشت 1768 سال پیش از میلاد مسیح به دنیا آمد. در 30 سالگی، پس از آنکه 10 سال در طبیعت زندگی کرد، به پیامبری برگزیده شد و برای نخستین بار، آیین یکتاپرستی را به جهانیان سفارش کرد. در باور پیروان اَشوزرتشت، وجود انسان از چهار گوهر تشکیل شده که به هم پیوسته اند و از تاثیر آنها بر یکدیگر، پویندگی و بالندگی از هر فرد سرچشمه می گیرد. این چهار جزء عبارتند از تن و جان که مربوط به جهان مادی است، روان و فروهر که مربوط به بعد مینوی سرشت آدمی هستند. از این میان فروهر ارزشمندترین پاره وجودی انسان است؛ چراکه پرتوی فروغ بی کران ذات اهورمزدا ( خدا ) است در ذات هر شخص.

اساسا نام حمل هم از فروهرها گرفته شده است. بر پایه اعتقادات ایرانیان باستان، فروهر افراد فوت شده، از پنج روز مانده به آغاز بهار به مدت 10 روز برای سرکشی به خانواده هایشان به زمین می آیند تا ببینند آنها چگونه زندگی می کنند. بنابراین تمام رسمهای خانه تکانی، نظافت، خرید لباس نو، تهیه غذاهای خوب و آجیل شیرین به نام "لورک"، مراسم چهارشنبه سوری و چیدن سفره هفت سین، حالت تقدس و تبرک داشته و حتی در دوران باستان مردم آجیل بر بامها می گذاشتند تا به اصطلاح فروهرها به آن نظر کنند و متبرک شوند.

<a href="http://tinypic.com?ref=vimmb5" target="_blank">Image and video hosting by TinyPic>

از طرفی فارسی زبانان ، نخستین روز از نوروز را بر مزار مردگان می رفتند و اکنون زرتشتی ها این کار را انجام می دهند. این چیزی است که در مراسم اسلامی هم وجود دارد و اکثر مردم اولین روز  سال سر خاک رفتگانشان می روند و سبزه می گذارند.

همین فروهرهایی که زرتشت از آنها نام برد، بعدها مبنای کار افلاطون در " مُثُل افلاطونی " و مبنای کار عرفان اسلامی شد. زیرا بر این اساس، وجودی که از خداوند در ما است، همواره نیازمند بازگشت به اصل خویش است و آن وجود، عشق الهی را در فرد ایجاد می کند. بدین سان خداوند ابتدا جهان فروهرها را آفرید. یعنی نخست مُثُل یا صورت متعالی هر چیز را کاملا پاک و منزه از ماده به وجود آورد.

و اما نوروز شادترین جشن زرتشتیان است. جشنوارهء بهاری همراه با ویژگی های دینی. نوعی بزرگداشت اتحاد جهان ایزدی و انسانی. فلسفه نوروز برمی گردد به آن چیزی که در همه ادیان و کتابهای آسمانی اشاره شده است.

اینکه خداوند در شش روز جهان را آفرید. در اوستا نیز آمده است که خداوند جهان را در شش روز طی یکسال و در فصلهای مختلف خلق کرده است. آریائیان باستان به این شش روز " گهنبار " یا " گاهنبار " می گفتند. در گهنبار اول یا مدیوزرم ( 11 تا 15 اردیبهشت ) خداوند آسمان را آفرید. گهنبار دوم یا مدیوشم ( 11 تا 15 تیر ) زمان آفرینش آب، گهنبار سوم یا پتیه سهیم ( 26 تا 30 شهریور ) آفرینش زمین، گهنبار چهارم یا ایاتریم ( 26 تا 30 مهر ) افرینش گیاهان، گهنبار پنجم یا مدیاریم ( 15 تا 20 دی ) آفرینش حیوانات و گهنبار ششم یا همستمدم، 5 روز مانده به آغاز بهار مربوط به آفرینش انسان است. ایرانیان باستان همچنین معتقد بودند که جهان در 3 سه هزاره آفریده شده است. در سه هزاره اول، حهان حالت مینوی و آسمانی داشته و فروهرها در حالت سکون و مینوی می زیستند و در جهان واپسین، اهریمن شرارت می کرده است. در سه هزاره دوم خداوند به فروهرها می گوید: ایا شما دوست دارید برای جنگ با اهریمن به زمین و عالم مادی بروید تا جهان از شرارت پاک شود؟ فروهرها قبول می کنند. در سه هزار ساله سوم، فروهرها با اهریمن می جنگند و پیروز می شوند و دوباره به عالم بالا بازمی گردند. از آنجایی که فروهرها می پذیرند به زمین و عالم ماده هبوط کنند، انسان آفریده می شود و گهنبار ششم مربوط به آن است. به همین خاطر آیینهای نوروزی از همان پنج روز آخر سال شروع می شود٠

 

<a href="http://tinypic.com?ref=2ug1o5z" target="_blank">Image and video hosting by TinyPic>

 

نوروز در افغانستان

نوروز یکی از سنت های نادری است که با وجود هزاران سال نشیب و فراز هنوز هم یکی از شاخص های اساسی فرهنگی در افغانستان به حساب می آید.

این روز که مصادف است با اول حمل (فروردین) تنها یک سالروز تقویمی، که آغاز یک دور تازه را در گردش زمین مشخص می سازد، نیست. نوروز در تاریخ و فرهنگ افغانستان مظهر بزرگداشت از زندگی، طبیعت و ارزشهای انسانی است که ریشه های عمیقی در شعر و ادب، هنر، فولکلور و رسوم خانوادگی و اجتماعی این کشور دارد.

گرچه در مورد چگونگی و زمان پیدایش نوروز پژوهشها از گمانه زنی ها فراتر نرفته است، اما مسلم است که عمر این سنت به درازای عمر اقوام آریایی است. به طور سنتی آغاز نوروز را به یاما یا جمشید، فرمانروای اساطیری بلخ، نسبت می دهند. این افسانه در آثار بزرگانی چون ابوریحان بیرونی، طبری (مولف کتاب تاریخ الرسل والملوک، معروف به تاریخ طبری) و فردوسی بازتاب یافته است.

آئین های جشن نوروزی در افغانستان پیشینهً حداقل 3000 ساله داشته و ریشه های عمیقی در نظام مذهبی زرتشتیان دارد که تا غلبه اسلام براین سرزمین، رایج بود.

اما با وجود این پیشینه تاریخی، نوروز درافغانستان هیچگاه منحصر به کیش یا گروه ویژه ای نبوده است.

حتی ظهور و گسترش اسلام، که اعیاد مذهبی ویژه ای را با خود آورد، مانع برگزاری آیین های نوروزی نشد. بلکه نوروز دراین کشور با ارزشهای دینی در آمیخت و غنای بیشتری یافت. چنانچه بر افراشتن جهنده (پرچم، بیرق) حضرت علی ، در شهر مزارشریف، اوج آیین های نوروزی درافغانستان است. پس از آن مردم تا چهل روز در دشتها که پر از گل سرخ می شود به گردش می روند.

مردم از سراسر افغانستان برای برگزاری این آیین ها به شهر مزارشریف و ولایت بلخ سفر می کنند. در برخی دیگر از ولایات شمال کشور نیز با راه اندازی مسابقه های بزکشی برسرور نوروزی می افزایند.

در سایر روستا ها و شهرستانها نیز مردم اعم از زن و مرد با برگزاری آیین های ویژه به پیشواز نوروز می شتابند. برای بزرگداشت این روز لباس نو می پوشند، سفره ها را با شیرینی ها و خوردنی های خوش طعم رنگین می سازند و بیرون از شهر ها و محل های بودوباش، دردامن طبیعت یا در میدانهای خاص به تفریح و شادی می پردازند.

سرگرمی هایی چون تخم جنگی، کشتی گیری، سگ جنگی، خروس جنگی، اتن (رقص ملی)، آواز خوانی و غیره شامل آئین هایی است که در این روز برگزار می گردد.

تهیه و صرف هفت میوه و سمنک آیین های دیگری است که با آن نوروز را در افغانستان گرامی می دارند.

هفت میوه، چیزی شبیه هفت سین درایران، مجموعه ای است از پسته، بادام، کشته (برگه) زردآلو، شکرپاره، گردو و سنجد که یک روز پیش از نوروز در آب گذاشته می شود تا روز نوروز مهمانان را با آن پذیرایی کنند.

سمنک که از گندم خیسانده و سبز شده تهیه می شود، مظهر خیرو برکت به حساب می آید و آن را به امید برآورده شدن نیاز ها و مراد ها می خورند. تهیه سمنک چندین روز را دربر می گیرد و دختران هنگام پختن دف می نوازند و آهنگ های ویژه می خوانند.

یکی دیگر از آیین های جالب این روز در افغانستان هدیه های نوروزی نامزدان است. پسران در این روز هدیه هایی همراه با ماهی و جلبی (نوعی شیرینی) به نامزدان خویش می فرستند و خانواده دختر با گذاشتن هدیه ای در ظرف آنرا به داماد بر می گرداند.

گرچه از نوروز به مثابه جشن همگانی تقریبا در کل کشور بزرگداشت به عمل می آید، اما در محل های مختلف این آیین ها با ویژگی های محلی برگزار می گردد که این بر تنوع و رنگینی نوروز در افغانستان می افزاید.

جنبش طالبان در یکی از نخستین حمله ها بر میراثهای فرهنگی کشور، برگزاری آیین های نوروزی را به این تعبیر که غیر اسلامی است، ممنوع کرد.

افعانها، شاید برای نخستین بار در تاریخ خود، پنج بهار را بی نوروز پشت سر گذاشتند. آغاز سال 1381 خورشیدی در واقع تولد دو باره نوروز در افغانستان است.

 

چگونگی برگزاری نوروز در استان های افغانستان

 

نوروز در کابل

Image and video hosting by TinyPic

مهمترین آیین نوروزی در افغانستان بر افراشتن جهنده (پرچم، بیرق).

در شهر کابل، پایتخت افغانستان، همانطور که در عکسها پیداست دهها هزار نفر برای تماشای مراسم بر افراشتن پرچم جمع شده بودند.

تصویر سبزپوشان

Image and video hosting by TinyPic

گفته می شود حضور چنین جمعیتی برای این مراسم، حتی پیش از دوره حکومت طالبان نیز بی سابقه بوده است.

نوروز  در شمال کشور

نوروز  در شمال کشور         

نوروز يکی از جشن های باستانی کشور ما است.

اين جشن، تاريخ طولانيی دارد. آنچه تاريخ از نوروز باستانی به ياد دارد، تجليل آن در هزارهء سوم قبل از ميلاد، در بين سومری ها می باشد و باز می بينيم که در امپراطوری روم، نيز پيش از استقرار مسيحيت ، سال با اورمزد، يا ابتدايی حمل شروع ميشده است که هنوز هم نام ماههای سپتمبر، اکتوبر، نومبر و دسمبر، معانی ماههای هفتم، هشتم ، نهم و دهم را ميرساند که ياد آور سالهای است که با حمل شروع ميشده است.
تا چند قرن پيش ، سال نو انگليسها همان 21 مارچ ، مقارن اول حمل بود، و بنا بر ملاحظاتی آنرا بدنبال عيد ميلاد مسيح يا کرسمس قرار دادند، چنانچه سال مالی هنوز هم 21 مارچ است.

ظاهرا جشن نوروز يا اول حمل ، جشن دينی قسمت های شمال کشور ما بوده است که مهد آيين زردشت است و عادات و رسوم اوستايی بيشتر در آنجا رايج بوده است.

در زمان حکومت جلال الدين ملکشاه سلجوقی ، چون تقويم يا جنتری از روی رويت هلال ( ماه) بود نه از حساب ورصد ، نا هماهنگی ها و نارسايی های بار آورده بود. لذا در سال 458 هجری شمسی مطابق رمضان 471 برابر سال 1079 ميلادی ، اول ماه حمل با سال نو برابر افتاد، شاه عده ای از منجمان را موظف کرد ، تا تقويم شمسی را ترتيب دهند، همان بود، که با توجه و همت آن منجمان و رياضی دانان، نوروز اول سال و سرآغاز فصل بهار شد که يکی از طبيعی ترين و سرافراز ترين اعياد جهان است.

برای اقوام آريايی، نوروز جايگاه بخصوصی دارد، آنها باور دارند که :

گيومرث يا گرشاه ( اولين بشردر روی زمين بنابر باور اريايی ها)، در نوروز به پادشاهی رسيد
در همين روز نيشکر بدست جمشيد شکسته و خورده شد و آبش معلوم و معروف گرديد که از آن شکر ساختند.
زردشت در نوروز و در سی سالگی دين بهی را آشکار کرد .
در نوروز کشتی نوح از طوفان بلا جست و بر کوه جودی نشست
در همين روز حضرت موسی وحی گرفت
حضرت عيسی در همين روز به پيغمبری مبعوث گرديد
در نوروز بود که حضرت سليمان انگشتر خود را که راز حشمت و حکمت او بود پس از چهل روز باز يافت.
و خلقت عالم در نوروز پايان يافت.

جشن دهقان در روز اول سال نو

تصویر*********************

نوروز به مثابه سر آغاز فصل بهار ، با زندگی عينی مردم افغانستان پيوند داشته و بخش بزرگ از مردم اين کشور که کشاروز هستند، از آمدن فصل بهار و نوروز به گرمی استقبال کرده وصفحه جديدی از کار و فعاليت خود را آغاز می کنند، از اين روی کشاورزان با برگزاری مراسم ويژه ای از آمدن نوروز تجليل می کنند.

میله گل سرخ

Image and video hosting by TinyPic

يکی از برجسته ترين و با شکوه ترين آيين های نوروز در افغانستان، ميله (گلگشت) گل سرخ در مزار شريف است.
نام "گل سرخ" برای اين گلگشت، نامی بی مناسبت نيست، چرا که همگام با رسيدن نوروز و بهاران، انواع گلها و بويژه گل های لاله در سرزمين بلخ آغاز به شگفتن می کند و دامنه آنها به دشت و صحراهای البرز و شاديان در جنوب بلخ محدود نمی شود که فراز بامها و پنجره ها و صحن (حياط) خانه ها نيز با اين لاله ها آذين می يابند.
محمدعمر فرزاد، فرهنگی سابقه دار افغان در مورد پيشنه ميله گل سرخ می گويد:"از آوان پيدايش آرامگاه منسوب به حضرت علی در بلخ، ميله گل سرخ برگزار می شده است و اين آرامگاه بر پايه روايات موجود، نخستين بار در سال ۵۳۰ هجری قمری در هنگام فرمانروايی سلطان سنجر سلجوقی کشف شده بود و با تلاطم روزگار ويران شد که پس از آن، در سال ۸۸۵ هجری قمری در زمان سلطان حسين پادشاه تيموری هرات بازشناسايی و اعمار شد. "
خبر وجود آرامگاه منسوب به حضرت علی، زمينه سرازير شدن زايران زياد شد و ايجاد شهر مزار شريف را در پی داشت.
به باور افغانها، آنگاه بود که برای زيارت بهاری و شرکت در ميله گل سرخ در مزار شريف، از همان سالهای آغازين، برعلاوه مردم نواحی بلخ، کاروان های متعدد زايران از کابل، هرات، قندهار، شهرهای آسيای ميانه، ايران و هند در روزهای آخر ماه حوت وارد مزار شريف می شدند.

بر افراشتن "ژنده سخی"

Image and video hosting by TinyPic

يکی از سنتهای مردم افغانستان، به ويژه در شهر شمالی مزار شريف و نيز در کابل پايتخت، بر افراشتن ژنده (علم پوشيده از پارچه های سبزرنگ) است که به ژنده سخی معروف است.
برافراشتن اين علم، از وجوه مذهبی جشن نوروز در افغانستان است.

بر اساس يک روايت تاريخی، درسال ۱۲۸۸ هجری که نايب محمدعلم خان در اطراف حرم (منسوب به حضرت علی در مزارشريف) ملحقات و خانه هايی اعمار کرد و چوب راست و محکمی را از جنگلهای ماورألنهر خواست و درساختن علم مبارک از آن کار گرفت که تا امروز مورد استفاده است.

نوروز در شهرهای مختلف افغانستان

تصویر مزار

Image and video hosting by TinyPic

جشن نوروز در بسياری از نقاط افغانستان، باشکوهمندی خاصی برگزار می شود، در مزارشريف، در زيارتگاه منسوب به حضرت علی، جشن بزرگی به نام ميله های گل سرخ برگزار می شود و همه ساله، هزاران نفر از زايران آن زيارتگاه و علاقه مندان نوروز از نواحی مختلف کشور، حتی از کشورهای ايران و تاجيکستان و ديگر کشورهای آسيای ميانه به شهر مزارشريف می روند واين جشن ملی و پارينه را با شکوهمندی هرچه بيشتر برگزار می کنند.

تصو*************

در شهر کابل پايتخت نيز، ميله های نوروزی درمحلاتی به نام خواجه صفا، شاه شهيد، دامنه سخی ، کاريز مير، تپه زيبای استالف ، گلغندی چاريکار برگزار می شود.

در هرات نيز، مردم به اين مناسبت، روزهای اول سال و چهارشنبه اول سال و نيز در سيزدهمين روز از نوروز، در تفريحگاههای داخل و خارج شهر گردهم می آيند و جشن نوروز را گرامی می دارند.

هفت میوه

تصویر **************

در افغانستان هفت ميوه خشک را بجای هفت سين می گيرند، یک روز پيش از نوروز در آب ميگذارند و بعد از هفت ميوه و يا ميوه ء تر کرده را مانند کمپوت که مصريها خوشاب گويند نوش جان ميکنند و به مهمانان عرضه ميکنند
آن ميوه عبارتند از :
زردالو ( قيسی خشک) ، سنجد، پسته، بادام ، کشمش ،الوبالو، گیلاس،
اين ميوه ها را بعد از شستن در ظرفی با آب شير گرم سه روز پيش از نوروز ميگذارند و وروز نوروز عرق گلاب و کمی عيل هرد مي اندازند خود و دوستان نوش جان می کنند.

تجلیل نوروز در استان بدخشان

تجلیل نوروز در استان بدخشان

استان بدخشان یک از شهرهای تاریخی و و کهن سر زمین  اریانای کبیر است که قبلا بنام تخارستان اعلیا یاد میشد و این سر زمین در آن زمان بیشتر از یک صد هزار کیلومتر مساحت داشت که بعدا این استان  توسط شاهان جبار و وطن فروش افغانی به دوقسمت تقسیم شد که بدنه بزرگ خاک بدخشان را به روسیه تزاری بخشیدن که امرروز بنام  بدخشانی خود مختار کوهی مربوط به کشور تاجکستان است و دیگرش بدخشان که فعلا در خاک افغانستان موقعیت دارد بهر صورت تجلیل نوروز در این سرزمین تاریخ و قدامت سابقه داشته و مراسم گوناگون در این ساحه در رسید بهار گرفته میشود که به طور فشرده از ان یاد آور میشویم.

خانه تکانی در آستانه امدن نوروز

زمانی ماه حوت بیست میشود مردم اهالی بدخشان خود را برای امدن نوروز اراسته نموده و نخست دست به خانه تکانی میزنند و خانه های خویش را پاک کاری می نمایند در بعضی ساحات مردم بدخشی خانه های خویش را رنگمالی نو کرده و دیزاین های جدید را برای خانه های خویش انتخاب می نمایند و در اکثر خانواده ها دست به خریداری فرش های جدید ساختن توشک های جدید و غیره خانه های خود برای فرا رسید نوروز مزین میسازند. همچنان کسانیکه نامزاد هستند  یک هفته قبل از امدن نورزو کالا و اسباب و لوازم که برای عروس در روز نوروز لازم است داماد همرای عروس به بازار رفته  انرا خریداری مینمایند و بعدا این ولوازم توسط فامیل دماد به خانه عروس برده میشود همچنان برای خانه عروس شیرینی ، خینه، جلبی و ماهی را نیز منحیث تحفه میبرند و همچنان عروس نیز برای داماد لباس تهیه مینمایند و برای شاه میفرسیتد و بعضی از نامزاد ها در روز های نوروز باهم به سیر و ساحت به محلات سرسبز و دیدنی میروند تا از این دوره شیرین لذت ببرند.

اولین شب و روز نوروز در بدخشان

در بیگاه که نوروز فراه میرسد مردان  بدخشانی تمام لاوازم و خریداری خویش را تکمل نموده و عوض هفت سین هفت میوه را خریداری نموده  و برای رسید نوروز لحظه شماری مینمایند، سابق در شب اول نوروز اتش فشانی و انداخت جرقه های روشنای فضای شهر فیض اباد را مزین مساخت اما فعلا این عرف از بین رفته است ، زنان هفت میوه " اگر چه ما بدخشانی ها فعلا هفت میوه نه بلکه یازده میوه در نوروز تهیه مینمایم"  را  که شامل ( سنجد، سیب، زردالو، گیلاس، آلوبالو، خسته بادام، کشمش ، الوچه، شفتالو، پیسته و چارمغز) تر نموده و در ساعات صبح  نوروز  باری همسایگان و اقارب خویش این هفت میوه را توزی نموه و بعدا همه شهروندان کالای های نو را که قبلا اماده کرده است پوشیده به طرف جنه بالا میروند در شهر فیض اباد مراسم جنده بالا یا خرقه در خرقه مبارکه ، غیاثی علیه رحمه، خواجه عبدالمعروف کرخی، سبز پوش ولی ، خواجه ابدال ولی و غیره که در آنها جند بالا میشود مردم جوقه جوقه به ساحت که خرقه بالا میشود میروند و زنان و کودکان مردان این روز را با خوشی و سرور تجلیل نموده برای یک دیگر تبریک میدهند.  

بازی های که در نوروز برگزار میگردد

در روز های دوم نوروز میان کودکان و پسران تخم بازی برای ده روز دوام میکند همچنان مسابقات کاغذ پرانی نیز برای 15 روز در میان مردمان شهر فیض اباد به پیشواز نوروز راه اندازی میگردد ، بزکشی که یکی از بازی های مشهور در این استان است  از دوم روز نوروز اغاز الی ده 15 نوروز دوام میابد که پهلوانان بزکش از شهرستان های دور و نزدیک به مرکز امده و مسابقه بزکشی را در میدان سنگ مهر براه می اندازند و ده ها هزار نفر به تماشا برای در جشن میایند همچنان مسابقات کشتی گیری، اسب دوانی، میله های نوروزی، و سیاحت در ساحات سر سبزو غیره را مردمان بدخشی به پیشواز نوروز روی دست میگیرند هم چنان زنان نیز در این روز ها به دشت ها و ساحات سر سبز به اصطلاح ما بدخشی ها سبزه لگد زنی به میروند میله میکنند و این روز را تجلیل میکنند.

سمنک را به اين ترتيب تهيه  در بدخشان
گندم پر مغز سفيد و پاک را میشويند بعد روی ظرفی يايسنی یا به اصطلاح ما بدخشی ها منگی انرا میریزند و در آن آب میاندازند تا زمانیکه گندم نیش یا جوانانه میزند بعد از اینکه گندم جوانانه زد آنرا در ظرف یا سنی هموار نموده و روزانه یک بار انرا اب پاشی میکنند و بعد در افتاب میگذارند این کار از ده روز الی 15 روز ادامه پیدا میکند و زمانکی سبزی و یا بلندی گندم از 5 الی 7 سانتی رسید انرا میده نموده و در آسیاب (هاونگ) میسایند بعدا اب گندم را در یک ظرف گرفته و ارد با این آب در یک دیگ کلان مخلوط نموده و برای 4 الی 6 ساعت زیر آتش گذاشته میشود و بعدا سمنک آماده میشود.

در بعضی جايها آنرا در پارچه ای ميپيچند و در چاهی می آوزند، تا زمانيکه گندم نيش زند و ريشه پيدا کند. روزهای بارانی سبزهء نوخيز و نورسته را زير باران ميگذارند، با اين باور که باران بهار آن را شيرين تر و خوش مزه تر ميکند. پس از ده روز ( کمتر يا زياد تر) . همينکه ساقه آن نقره ای رنگ گشت و قبل از از اينکه بشگفد و سبز شود برگ و ساقه و ريشه ء آن را روی سفره يا دستر خوان بالای تخته چوبی يا سنگ صاف ميگذارند و ريزه ريزه ميکنند و نيت ميبندند. همينکه خرد خرد شد هفت بار در هاون ميکوبند و شيره و عصارهء آن را با مقداری از آرد در ديگ مياندازند و ميجوشانند . در ديگ هفت بار آب ميريزند و آنرا کفگير ميزنند و مرتب به هم ميزندد و شور ميدهند تا زير ديگ نگيرد و نسوزد. پس آنرا ميپوشانند و آتش ديگ را کم ميکنند. بر سرپوش ديگ قوغهای آتش ميگذارند تا ديگ دم بکشد. در مقع جوشش ده دانه چامغز مياندازند، تا سمنک دانه بيايد. در اثر فرورفتگی چار مغز خطوط و نقوشی شبيه پنجهء آدمی ، مهر و تسبيح و امثال آن روی سمنک ديده ميشود که آن را نشانهء قبولی و حاجت روايی ميداننددختران دم بخت و دختران بخت بسته و خانه مانده و همچنان دحتران نوجوان و تازه بالغ از سر شب تا دم صبح بنوبت کفچه ميزنند و حين کفچه زدن با دف و دفچه ترانه مخصوص سمنک را با آهنگ و آواز خاص ميخوانند.

سمنک در جوش ما کفچه زنیم
دیگران در خواب ما دفچه زنیم
سمنک نذر بهار است
دختر ها گردش قطار است

سمنک پيـــــــــک بهار است
ميلـــــــــه شب زنده داراست
اين خوشى سال يکبار است
ديـــــــــــگر يا نصيب سال

آرزو امشب خــــروشد
سمنک در خود بجوشد
دل خوش جامه بپوشـد
سال ديگـــر يا نصيب

خود بخود رنگی دارد                         بیشتر از خود شرینی دارد

نوروز جوانان

عده ديگر از تر نمودن هفت ميوه (هفت نوع ميوه خشک)، ديد وبازديد از دوستان، اهدای تحفه به يکی ديگر، پوشيدن لباس های نو، رفتن به بيرون به سير و تفريح، سبزه لگد کردن، زيارت ر فتن و در مجموع خوش زيستن است به منظور اين که تا اخير سال خوش بمانند.
بعد خبر رسانک از ازدحام مردم در نزديک دکان های ماهی فروشی و جلبی فروشی می گويد که برای خريد آمده اند. همچنان نامزادن  برای تهيه نوروزی برای نامزد خویش دست به خرید لباس و دیگر لوازم نامزادی میزند.
آنها در نوروزی برای نامزد داران علاوه از يک شاخه گل و يک دانه انگشتر طلا، يکی دو دست لباس با بوت و دستکول و همه سامان آرايش، ميوه خشک و ميوه تازه، کلچه و کيک، ماهی و جلبی، خينه و شمع می برند، دايره می زنند.
بعد فاميل دختر از آن نوروزی برای همسايه و دوستان شان تقسيم می کنند. و تحفه های مانند لباس و بوت، خجور، تخم جوشانده، روغن جوشی و امثال آن را دوباره برای پسر (نامزد دخترشان) می فرستند.
خبررسانک می گويد در روز اول سال اکثر مردم به زيارت شاه مردان (حضرت علی (رض)) به مزار شريف می روند و در ميله گل سرخ شرکت می کنند که مدت چهل روز تجليل می شود.
اما تجليل از نوروز در ولايات مختلف افغانستان قدری متمايز است. برخی از مردم در صفحات شرق ميله گل نارنج دارند و به رسم خودشان از آن تجليل به عمل می آورند، محافل شعری بر پا می کنند، ميله می گيرند و خوشی می کنند.
مگر اين نوروز از چه مدتی بدين سو جشن گرفته می شود، سرمحقق استاد حبيب الله رفيع می گويد: "البته در رابطه با نوروز افسانه های زيادی روايت شده است. تجليل از جشن نوروز از قرون متمادی رواج داشته است که بعد ها يکسلسله تقدسات مذهبی هم بدان پيوست.
حتی سال عمر مردم هم از بهار شمرده می شد و تقويم هم از روی سال نو و تغيير فصول تعيين گرديد. از همين رو اين روز ارزش اقتصادی دارد و سراز همين روز مردم به کشت و زراعت می پردازند. و يا هم کماکان نتيجه کار و زحمات کشت شان را می بينند".
با اين حال خبررسانک از بازی های ورزشی مانند بزکشی و چاپ اندازی هم ياد می کند که در نوروز برگذار می شود. در اخير خبررسانک نزد اطفال گل فروش می رود که دسته های گل لاله را برای فروش نزد دکان های گل فروشی گذاشته اند، دريچه بسته می شود.
مهمانان در مورد ضيافت ها و ترتيبات نوروزی با هم صحبت های می کنند و لالو ماما از تقويم سال می گويد که در سال هجری شمسی از روز نوروز شروع می شود. بعد لالو ماما دريچه ديگری در مورد نهال و نهال شانی برای مهمانانش می گشايد.

تصویر*****************************

نوروز و بهار در شعر فارسي دري

نوروز و بهار در شعر فارسي دري

در مورد اينكه از چه زماني توصيف نوروز و بهار در شعر فارسي دري جا باز كرده تا هنوز معلومات دقيقي در دست نيست زيرا، محققين به اين باور اند كه ريشه برگزاري جشن نوروز به سالهاي قبل از تاريخ مي رسد.
نصرالله پرتو نادري شاعر و نويسند‌ه‌ كه تحقيقاتي در اين ارتباط انجام داده است، اظهار مي دارد:" در جستجوي قدامت نوروز ما بايد از مرز تاريخ بگذريم و در ميان اسطوره ها و افسانه ها آنرا جستجو كنيم چنانچه فرودسي در شاهنامه گفته است::
به جمشيد بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
چنين جشن فرخ از آن روزگار
بمانده از آن خسروان يادگار
اما با اين حال آنچه از نتايج تحقيقات به دست آمده نشان مي دهد كه شعراي زبان دري، از شعراي كلاسيك تا به شعراي معاصر همه به نوعي از نوروز و بهار با سرايش شعر استقبال كرده اند.
محققين، شعرا و نويسنده گان زبان دري معتقد اند كه كمتر شاعري را ميتوان سراغ داشت كه از نوروز و بهار استقبال نكرده باشد و ابياتي را در ديوانش در ستايش نوروز و بهار نداشته باشد.
نادري مي گويد:"بيان زيبايي هاي طبيعت يا توصيف فرارسيدن بهار بزرگترين بخش شعر فارسي را تشكيل مي دهد."
او مي افزايد كه سه قرن نخست از قرن دوم الي قرن پنجم خورشيدي را ميتوان قرون شعر طبيعت ناميد و كمتر كسي شايد باشد كه در باره نوروز و بهارنسروده باشد، حتا گفته مي شود كه اولين شعري را كه انسان سروده است در وصف طبيعت بوده زيرا طبيعت هم بهترين دوست انسان است و هم سخت ترين دشمن او.
حيدري وجودي نويسنده و شاعر ديگر زبان دري كه اكنون در كتابخانه عامه كابل مصروف تحقيق است به اين باور است كه از دوران رودكي تا به امروزشاعري نيست كه در مورد نوروز و بهار شعري نسروده باشد.
نادري شعر سه دهه نخستين در باره طبيعت را بيشتر استوار به مقايسه و شادكامي دانسته و مي افزايد كه ديد گاهها در اشعار سه دهه نخستين انفسي نبوده و من شاعر كمتر تجلي دارد.
با توجه به اظهارات ذكر شده اگر ديوانهاي شعراي كلاسيك را ورق بزنيم اشعار بيشماري در وصف نوروز و طبيعت مي خوانيم.
رودكي بهار را فصلي براي شادكامي و شاد خواري دانسته مي گويد:
آمد بهار خرم با رنگ و بوي طيب
با صدهزار نزهت و آرايش عجيب...
يا فرخي سيستاني سروده است:
گل بخنديد و باغ شد پدرام
اي خوشا اين جهان بدين هنگام...
دقيقي بلخي گفته است:
در افگند اي صنم ابر بهشتي
زمين را خلعت اردي بهشتي
چنان گردد جهان هزمان كه در دشت
پلنگ آهو نگيرد جز به كشتي
منوچهري باران بهاري را اين گونه تشبيه كرده است::
وان قطره باران كه بر افتد به گل سرخ
چون اشك عروسيست كه افتاده به رخسار
وان قطره باران كه بر افتد به گل زرد
گويي كه چكيده ست گل زرد به دينار
ويا عنصري بلخي در مورد باد نوروزي گويد:
باد نوروزي همي در بوستان بتگر شود
تا زصنعش هر درختي لعبت ديگر شود
روي بند هر زميني حله چيني شود
گوشوار هر درختي رشته گوهر شود
نادري به اين باور است كه در شعر شاعران مكتب عراقي و هندي توصيف طبيعت بيشتر با حالات انفسي شاعر آميخته است. من شاعرو عواطف ذاتي شاعر بيشتر تجلي دارد.
به گفته نادري صنعت تشخيص يا "پرسونيفكشن"دادن هويت انساني به اشيا در شعر فزوني مي گيرد و اشيا و طبيعت داراي روح و عاطفه مي شوند.
حافظ سروده است:
نفس باد صبا مشك فشان خواهد شد
عالم پير دگر باره جوان خواهد شد
بيدل ميسرايد::
چه ابر آيينه ناز گل و مل
بهار صد شبستان زلف و كاكل
و يا در مورد باران گفته است:
گهر هاي محيط عالم پاك
ز غلتاني روان تا دامن خاك
اقبال لاهوري مي گويد:
نخستين لالص صبح بهارم
پياپي سوزم از داغي كه دارم
به چشم كم مبين تنهاييم را
كه من صد كاروان گل در كنارم
استاد خليل الله خليلي در توصيف بهار گفته‌است :
در اين بهار در خرمي چنان بستند
كه راه خنده به گلهاي بوستان بستند
اما متصوفين و عرفاي شاعر كه در تجلي هاي دروني شانرا به زبان شعر در آورده اند، با فرارسيدن بهار و گل و سبزه نيز با ديد عميق صوفيانه برخورد كرده اند.
حيدري وجودي مي گويد كه نوروز از نگاه عرفا نخستين روز فصل بهار يعني فصل نمو، باليدن، رسيدن و شدن است. زيرا سالك حق اولين سيرش را در طبيعت مي كند، چون تجليات خداون(ج) در اين فصل در طبيعت به باليدن مي پردازد.
وجودي مي افزايد:" همانگونه كه پديده هاي طبيعي؛ غير از خاصيتي كه فصل بهار دارد، بدون تمهيدات رشد نمي كند و به ثمر نمي رسد، پديده هاي معنوي هم كه در سرشت هر انسان با تفاوت درجه بالقوه وجود دارد؛ بدون تمهيدات يا سعي و كوشش از قوه به فعل نمي آيد.
به گفته وجودي عارفي گفته است:
تولاله بيني و من داغ سينه صحرا
تو زره بيني و من آفتاب مي بينم
و يا
شب چراغيست كه بر تربت مجنون سوزد
گل خود روي مگو لاله صحرايي را
صاحب اصفهاني گفته است:
بهار مي رسد و عارفانه بيرون آي
اگر ز خود نتواني زخانه بيرون آي

آشنایی با مراسم نوروز در کشور جهان

آشنایی با مراسم نوروز در کشور جهان

برگزاری نوروز در کشور های متعدد آسیای میانه ، کشور های خیلیج و خاور زمین و دیگر ممالک جهان برگزار میگردد که در این جا از چند کشور یادآور میشویم.

نوروز در پاکستان

در پاکستان غالبا صفت "عالم افروز" را در مورد نوروز به کار می برند و این حکایت از علاقه مندی مردم این کشور به نوروز دارد. بسیاری از خانواده های پاکستانی مراسم نوروز را گرامی می دارند، به طوری که برای یکدیگر کارت تبریک طلایی و الوان مزین به گل و بلبل که نشان از نو شدن طبیعت دارد، می فرستند که معمولا بر آن عبارت عید مبارک نقش بسته است.پاکستانی ها  هم مانند فارسی زبانان خانه تکانی می کنند، لباس نو می پوشند، به دید و بازدید می روند و سعی می کنند کدورت و غم را از دل ها بزدایند و زندگی را به شادی بگذرانند.

خانواده های پاکستانی به هنگام نوروز سفره نوروزی رنگین می گسترانند و انواع شیرینی و میوه ها را بر آن می چینند و بزرگترها به کوچکترها هدیه می دهند.

از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان تهیه نمودن انواع شیرینی مثل «لدو»، «گلاب حامن»، «رس ملائی»، «کیک برفی»، «شکرپاره»، «کریم رول»، «سوهن حلوا» و همچنین پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و گرفتن و دید و بازدید اقوام است.

نوروز در تاجیکستان

نوروز در تاجیکستان، به خصوص در "بدخشان" با شکوه بسیار برگزار می شود. نوروز برای مردم تاجیک که عید ملی اجدادی است و آن را غدیر ایام یعنی عید بزرگ می خوانند.

کلمه ایام در بدخشان مرادف عید یا به جای آن به کار می رود. هر خانواده چند روز مانده به عید خود را برای برگزاری آن آماده می سازد. خانه تکانی صورت می گیرد. همه از کوچک و بزرگ با بی قراری منتظر رسیدن نوروز می شوند.

تاجیک ها در نخستین روز نوروز، صبحانه را با انواع غذاهای شیرین صرف می کنند که عبارت است از حلوا، شیربرنج، غوز حماچ ، به این امید که تا پایان سال زندگی شان شیرین باشد. پس از صرف صبحانه پارچه سرخی را بالای در ورودی خانه می آویزند که آن را نشانه بهروزی و خوش بختی می دانند. آنگاه اثاث خانه را که از قبل تمیز کرده اند به طرزی نیکو می چینند، سپس پنجره ها را می گشایند تا نسیم نوروزی در زوایای خانه به گردش درآید.

همه لباس تازه به تن می کنند و کوچکترها در حالی که غنچه ای از گل سرخ در دست دارند نزد بزرگترها می روند و با گفتن"شاگون بهار مبارک" سالی خوش برایشان آرزو می کنند.

در بدخشان در شب دوم سال نو از کله و پاچه گوسفند وگندم غذای مخصوصی تهیه می کنند که به آن "باج" می گویند. نوروز در بدخشان سه روز ادامه دارد.

نوروز در جمهوری آذربایجان

نوروز یکی از جشن های بزرگ در جمهوری آذربایجان است. این جشن همه ساله از بیستم تا بیست و دوم مارچ که تقریبا برابر با اول تا سوم حمل است در این کشور برگزار می شود. در آذربایجان چند هفته که به  نوروز بماند مردم برای برگزاری این عید خود را آماده می کنند؛در شب چهارشنبه دختران نیتی در قلب خود می کنند و در گذرگاه ها می ایستند و اگر سخنی موافق خواست خود از رهگذری بشنوند بسیار خوشحال می شوند و مطمئن می شوند که حاجتشان برآورده خواهد شد . براین اساس مردم سعی می کنند در ایام نوروز سخنی نامناسب که از آن بوی یاس به مشام آید بر زبان نیاورند و از به کار بردن سخنان ناپسند و حزن آور بپرهیزند.

در میان مراسم نوروزی جمهوری آذربایجان، رسم هایی نظیر فرستادن سفره سمنک، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب عید و درخواست هدیه نورزی از صاحبخانه بسیار قابل توجه اند که در مجموع عاملی برای ایجاد ازدیاد محبت و مودت در میان مردمند. در عید نوروز نمایش ها و بازی های مختلف که فزاینده شادی می باشند در جمهوری آذربایجان رواج می گیرد. در این میان می توان از اسب سواری، شمشیربازی، کمند اندازی، ورزش های زورخانه ای، طناب بازی و مانند اینها نام برد که در همه آنها اصل بر شادی و نشاط است.

نوروز در قرقیزستان

کلمه نوروز در میان مردم قرقیزستان که به زبان قرقیزی صحبت می کنند و به خط کریل می نویسند، واژه ای آشنا است، آنها هم عید نوروز برای آنان از مقد س ترین اعیاد است و آیین های نوروزی را با شکوه تمام برگزار می کنند، طوری که هیچ یک از مراسم ملی و مذهبی آنان جلوه و جلال نوروز را ندارد . نوروز در این سرزمین تنها یک روز است که در بیست و یکم ماه مارچ(اول تا دوم حمل) برگزار می شود .

خانواده های قرقیزی از نخستین ساعات صبح روز عید از خانه هایشان بیرون می آیند و در میدان های بزرگ شهر جمع می شوند. در این میدان ها بازارهای موقت ایجاد می شوند که در آن انواع اجناس، خوردنی، پوشیدنی ها و اسباب بازی ها عرضه می شوند.. این مراسم در شهرهای بزرگ ساعت ها به طول می انجامند و مراسمی از قبیل نمایش های سوارکاران با لباس های عشایری و جنگی در حالی که سلاح هایی نظیر شمشیر، خنجر، نیزه، سپر، تیرو کمان با خود حمل می کنند موجب می شود تا مردم زمان را فراموش کنند.

نوروز در ازبکستان

نوروز در ازبکستان

عید نوروز در ازبکستان تعطیل رسمی است. در ایام نوروز سراسر کشور چراغانی می شود مردم لباس نو به تن می کنند؛ از آنجا که دولت کمونیستی اتحاد شوروی سابق، نوروز را جشنی دینی می دانست از برگزاری آن جلوگیری می کرد، در نتیجه مردم به نقاط دور از شهر می رفتند تا بتوانند مراسم نوروزی را برپا دارند. از همین رو بسیاری از این جای ها با نام نوروز همراه شده است، نظیر نوروز بلاق (چشمه نور)، نوروز سای (جویبار نوروز) و نوروز تپه (فرازگاه نوروز).

در ازبکستان و نیز در تاجیکستان نوروز بدون سمنک، رنگ و بویی ندارد. سمنک برای آنان همانند افغانستان، یادآور نوروز است. همچنین آیین چهارشنبه سوری همانند ایران در بسیاری از شهرها و نواحی گوناگون ازبکستان با شور و حال تمام برگزار می شود و بخصوص در بخارا و سمرقند از شکوه و استقبال بسیار برخوردار است.

Image and video hosting by TinyPic

نوروز در قزاقستان

مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می دانند و بر این باورند که در این روز ستاره های آسمانی به نقطه ابتدایی می رسند و همه جا تازه می شود و روی زمین شادمانی بر قرارمی شود. به اعتقاد آنها نوروز روزی است که «سنگ نیلگون» سمرقند آب می شود.

در شب سال تحویل هر صاحبخانه دو شمع در بالای خانه اش روشن می کند و خانه اش را خانه تکانی می کند؛ چون مردم قزاق باور بر این دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند.

در عید نوروز جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است با آویز زنگوله ای به گردنش درساعت سه صبح که ساعتی معین از شب قزیر است رها نموده تا به این شکل مردم را بیدار کنند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را سوار بر اسب به همه اعلام می کند.

نوروز برای قزاق ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک می گیرند و معتقدند سال خوبی پیش رو خواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می کنند که نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام دراین ایام با زدن شانه ها به یکدیگر از آیین و رسوم مردم قزاق در ایام عید نوروز است، همچنین پختن غذایی به نام نوروز گوژه (آش نوروز) که تهیه آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است و از هفت نوع ماده غذایی تهیه می شود در این ایام جزو آیین و رسوم این سرزمین است.

مسابقات معروفی نیز در ایام نوروز در قزاقستان برگزار می شود که از مهم ترین آنان می توان به «قول توزاق» اشاره نمود که بین گروه های مرد و زن برگزار می شود. اگر برنده زن ها باشند قزاق ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی است اگر مردها پیروز شوند آن سال نامساعد خواهد بود.

نوروز در زنگبار (تانزانیا)

شاید تعجب کنید اما حتی در زنگبار هم مردم نوروز را جشن می گیرند؛ چراکه در قرن های گذشته گروه بزرگی از مردم شیراز به زنگبار در کرانه های شرقی قاره افریقا کوچ کردند و آیین های ایرانی خود مانند نوروز را نیز با خود بردند. جشن نوروز در زنگبار «نوروزی» نامیده می شود و هنوز یکی از جشن هایی است که با تغییر فصل در این کشور گرامی داشته می شود و بین مردم رواج دارد.

 

نوروز در ترکمنستان                                                                                        طبق روایات ترکمن ها، جشن بهاری نوروز، بیش از 3 هزار سال پیش در خراسان، همزمان با آغاز کشاورزی ایجاد شد و به تمامی کشورهای همسایه رواج یافت.                                              
ریشه نوروز در دین زرتشتی است. نوروز باستانی ترین جشن کشاورزان است که پدیدار شدن آن مرتبط با ایجاد تقویم کشاورزی است. فردوسی و عمر خیام که در زمان ملک شاه سلجوقی در خاک کنونی ترکمنستان خدمت می کردند، نوروز را مرتبط با پادشاهان افسانه ای ایرانی، از جمله جمشید و کیومرث می دانستند.
                               
طبق سنت، تا پیش از فرا رسیدن سال نو مردم باید خانه و حیاط های خود را تمیز کرده و بدهی های خود را بپردازند.
ترکمن ها روی میز نوروز، نان و پیراشکی هایی از آرد گندم، ارزن، ذرت، لوبیا، لپه، عدس، برنج، کنجد و نخود می گذارند. در نوروز خوراک هایی از هفت چیز آماده می کنند که بیشتر آنها گیاهی هستند، مشهورترین خوراک نوروزی، سمنک است.

سمنک.......................................

نوروز در میان کشورهای جنوبی حوزه خلیج فارس

بر خلاف تصور بسیاری از ما فارسی زبانان جشن نوروز در برخی کشورهای عربی مانند کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس نیز برگزار می شود. اهمیت نوروز در برخی از این کشورها به اندازه ای است که در برخی طایفه ها نوروز به عنوان یک سنت جدا ناپذیر در فرهنگشان در آمده و نسبت به آن تعصب ویژه ای دارند. برخی از این کشورها که پیشینه تاریخی شان به درون اریانای بزرگ مرتبط می شود نوروز را جشن ملی خود میدانند و بسیاری از آداب و رسوم و فرهنگ هایشان دقیقا اریایی است . مانند بخشهای کردنشین ترکیه - کردستان عراق - کردستان سوریه - بخشهای شیعه نشین عراق – ایران - ازبکستان - ترکمنستان - آذربایجان قفقاز - ارمنستان - تاجیکستان - افغانستان - بلوچستان پاکستان - کشمیر و . . .

نوروز در سوریه

مراسم جشن نوروز در سوریه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. البته عمده این مراسم توسط کردهای سوریه که به نوروز اهمیت خاصی می دهند، برگزار می شود. آداب و رسوم کردهای سوریه شباهت بسیاری به آداب و رسوم فارسی زبانان  دارد و بخصوص شباهت زیادی با مراسمهای کردهای لبنان دارد. مردم سوریه نیز هم زمان با نخستین روز بهار و نو شدن طبیعت به دشت و صحرا می روند و به جشن و پایکوبی می پردازند.

بواسطه حساسیت های قومی و عدم تطابق فرهنگی - نژادی و زبانی میان عربهای سوریه و کردهای نژاد سوریه برگزاری مراسم نوروز توسط کردها زیر نظر شدید دستگاه های امنیتی سوریه برگزار می شود.

کردهای سوریه نیز همانند کردهای لبنان نوروز را به دو معنا تفسیر می کنند. یکی به عنوان «عید آزادی» و دیگری به عنوان «عید بهار».

کردها همچنین معتقدند، کشتى حضرت نوح پيامبر (ع) در شب نوروز بر کوه «جودى» در کردستان ترکيه نشست و توفان پايان يافت. آنها همچنین معتقدند که حضرت ابراهيم خليل (ع) نيز در نوروز از آتش مشرکان در امان ماند و آتش براى وى به گلستان تبدیل شد.

در نوروز کردها نیز مانند دیگر اقوام ایرانی لباس نو مى‌پوشند، بهترين غذاى سنتى مورد علاقه‌شان را آماده مى‌کنند، با همديگر به تفريح‌گاه‌ها مى‌روند و روزهاى طبيعت و عيدهاى آزادى و بهار را با شادى سپرى مى‌کنند.

نوروز در بحرین

 نوروز در بحرین

در کشور بحرین  برخی از مردم  در یک هفته پیش از نوروز به خرید لباس نو مبادرت می ورزدیدند اما بسیاری نیز به همان چیدن سفره هفت سین بسنده کرده و تلاش می­کردند تنها خانواده را به دور هم جمع کنند. غالبا روز نخست عید برخی از افراد به مناسبت نوروز به خانه یکدیگر رفته و به هم تبریک می گفتند.

متاسفانه اکنون در کمتر جایی از بحرین میتوان رد پایی از سنت نوروز یافت. هیات حاکمه که زیر نفوذ استعمار انگلستان و آمریکا هستند تلاش کرده اند در ذهن مردم بحرین تلقین کند، نوروز خرافه ای مربوط به زرتشتیان است که در شان و منرلت اسلام نیست و باید از آن اجتناب کرد !!!

به همین دلیل است که امروز دیگر نوروز اهمیت چندانی برای بحرینی ها ندارد و تقریبا می توان گفت، سنتی فراموش شده در این کشور است. سنتی که وقتی از تاریخ بحرین سخن به میان می آید آن را جزو آیین های کهن و منقرض شده این کشور می دانند و تلاش بسیاری شده است تا هویت عربی و غربی را جایگزین این فرهنگ چندین هزار ساله کنند . در صورتیکه نوروز امروز کهن ترین جشن فلسفه دار جهان شناخته شده است و بسیاری از کشورها در تلاشی مضبوحانه هستند تا این جشن ایرانی را به نام خود در سازمان یونسکو ثبت کنند .

 نوروز در امارات متحده عربی

بر خلاف بحرین در امارات متحده عربی وضعیت به گونه دیگری است. بواسطه سفر بسیار ایرانی ها در ایام نوروز به این کشور بویژه دبی و مهاجرت خیل عظیمی از ایرانیان به امارات نوروز با شکوه خاصه ای در این کشور برپا شود.

از طرفی اهمیت ویژه ای که هیات حاکمه امارات به گردشگری و فرهنگ های مختلف می دهند نیز باعث شده تا مراسم نوروز با حال و هوای ویژه ای برگزار شود.

مراسم نوروز درامارات متحده عربی  به صورت گوناگون برگزار میگردد که از جمله برپایی سفره هفت سین و خرید لباس نو آغاز می کنند و به دیدار یکدیگر می روند.

شم النسيم يا جشن بهار ( نوروز ) در مصر عليا و لبنان

مردم مصر، سوريه و لبنان در آغاز بهار سنتهايی دارند که با آئين های بهاری کشورهای مجاور شباهت دارد و گويای آئينی تاريخی در حوزه تمدن کشورهای عربی است. در مصر و به خصوص در مصر عليا همه مردم خواه مسيحی يا مسلمان جشنی برگزار می کنند که آنرا "شم النسيم" می نامند. اين مراسم يک نوع جشن بهار است و اگر "شم النسيم" را تحت اللفظی ترجمه کنيم، معنی آن چيزی می شود مثل "هواخوری" يا بهتر بگوييم "از نسيم لذت بردن است . سليمان توفيق شاعر و روزنامه نگار اهل سوريه درباره مراسم بهاری در مصر عليا می گويد: "در اين روز مردم از زن و مرد و کودک و بزرگ برای خود نوشيد نی و غذا بر می دارند و از خانه بيرون می روند. آنها تمام روز را در ساحل رود نيل بسر می برند. در آنجا آنها همه مردم با هم آواز می خوانند و می رقصند و شادی می کنند. به نظر می رسد که اِين جشن بسيار قديمی باشد، چرا که همه مردم آن ناحيه اعم از مسيحی يا مسلمان آن را بر گزار می کنند. شم النسيم هميشه در اواخر ماه مارچ يعنی هفته اول فروردين برگزار می شود، يعنی زمانی که سواحل نيل سرسبز و پر شکوفه می شود."

مراسم "شم النسيم" در مصر عليا به آئين های سيزده بدر نوروز ايران شباهت دارد. به خصوص تهيه شيرينی و تعارف آن به همديگر وهمچنين رقص و موسيقی در روز جشن بهار در سواحل نيل بشکل گستردهای ديده می شود . 

مصری ها اين جشن را خيلی با شکوه برگزار می کنند. اولاً تمام روز را در خارج خانه به سر می برند. هدفشان نزديکی به طبيعت است. بعد مقدار زيادی نوشيدنی با خود بر می دارند تقريباً در همه کشورهای شرقی تعارف شيرينی به ديگران و خوردن آن علامت شادی است.

در مصر سوريه و لبنان در موقع غم يا عزا هيچگاه شيرينی تعارف و يا خورده نمی شود ولی در روز شم النسيم که مردم با هم جشن می گيرند خيلی شيرينی خورده می شود. و ديگر اينکه همه مردم با هم جشن می گيرند. در آن روز گروه هايی تشکيل می شوند که به هم شيرينی و خوراکيهای ديگر تعارف می کنند و بعد رقص دسته جمعی آغاز می شود. يک نوع رقص دايره که بيشتر مردها انجام می دهند و معنی آن نشان دادن توان طبيعت است در ارتباط با طبيعت تازه بيدار شده است. با وجود شباهتهای زياد با نوروز و سيزده بدر، شم اانسيم تفاوت هایی هم با نوروز ایرانیان دارد چرا که زمان برگزاری آن هر سال تغيير می کند ولی تقريباً هميشه در هفته اول حمل برگزار می شود.

زمان اين جشن در تقويم شمسی پيش بينی نشده است و روز برگزاری آن هر سال تغيير می کند. بعضی از محققان معتقدند که عيد پاک پيش از آنکه در مسيحيت پذيرفته شود يک جشن طبيعی بود که با آغاز بهار رابطه داشت. عناصر امروزی عيد پاک مانند آتش، تخم مرغ و سبزی با عناصر موجود در جشن های بهاری کشورهای شرقی شباهت دارد. سليمان توفيق می گويد که شم النسيم هم احتمالاً ريشه در مصر باستان و عهده هخامنشیان دارد.

به گفته او درباره اين مسئله پژوهش هايی انجام گرفته و تصاويری پيدا شده که حکايت از برگزاری اين جشن در دوره باستان دارد.

در اين کشورها روز ۲۱ مارچ، يعنی حمل نه تنها فرا رسيدن بهار جشن گرفته می شود، بلکه آن روز، روز مادر نيز است. اين روز در سوريه و لبنان تعطيل رسمی است. در اين روز فرزندان خانواده جشن بزرگی برای مادر خود برگزار می کنند و به او هديه می دهند. غير از اين سنت خانه رويی و تميز کردن خانه بصورت گسترده ای در سوريه و لبنان وجود دارد. مردم خانه ها را تميز و آنرا سفيد می کنند و اين هم نماد نو شدن خانه برای مادر است.

جشن گرفتن برای مادر خانواده در ايام نوروز را می توان در برخی نقاط آسيای ميانه نيز يافت. اگر چه اين مراسم امروز ديگر اجرا نمی شود. مثلاً تا چند دهه پيش در پامير در روز نوروز بزرگ به مادر خانواده يک شاخه بيدمشک هديه می شد. بيدمشک خود نماد تنها الهه زن در ايران باستان است.

فلسفه نوروز :

برخی پژوهشگران ، ریشه تاریخی این جشن را به « جمشید پیشدادی » نسبت می دهند و نوروز را « نوروز جمشیدی » می خوانند . این گروه معتقدند كه جمشید شاه بعد از یک سلسله اصلاحات اجتماعی بر تخت زرین نشست و فاصله بین دماوند تا بابل را در یک روز پیمود و آن روز (روز هرمزد یا اورمزد) ازحمل ماه بود. چون مردم این شگفتی از وی بدیدند جشن گرفتند و آن روز را «نوروز» خواندند.فردوسی شاعر بزرگ پارسی گوی نیز در شاهنامه پیدایش نوروز را به جمشید شاه نسبت مى دهد.

در شاهنامه‌ فردوسي‌ از آن‌ نام‌ برده‌ شده‌، آئين‌ و مراسم‌ نوروز مي‌باشد. در اين‌ مقاله‌ سعي‌ بر اين‌ است‌ كه‌ درباره‌ مراحل‌ پيدايش‌ اين‌ جشن‌ ،زمان‌ برگزاري‌ ،استعمال‌ كلمه‌ نوروز و چگونگي‌ آن‌ در شاهنامه‌ توضيحاتي‌ داده‌ شود . جشن‌ نوروز از مهمترين‌ مراسمي‌ است‌ كه‌ از سالياني‌ دور در بين‌ فارسی زبان و به‌ يادگار مانده‌ است‌ . امروزه همه اقوام فارسی زبانان نوروز را بر تمامی جشنهای برتری می دهند .. گستره جشن نوروز امروزه در بسیاری از سرزمینهای اریایی برقرار است : ایران - افغانستان - ازبکستان - تاجیکستان - ترکمنستان - آذربایجان - ارمنستان - کردستان سوریه و ترکیه و عراق و . . . شادي‌ و سرور در اين‌ زمان‌ ،چندان‌ دور از ذهن‌ نيست‌ زيرا جهان‌ رنگي‌ ديگر به‌ خود مي‌گيرد و زمان‌ ،زمان‌ زايش‌ زمين‌ است‌ و تولد گياه‌. حال‌ از چه‌ دوره‌اي‌ اين‌ عيد به‌ صورت‌ رسمي‌ درآمده‌ بهتر آن‌ است‌ كه‌ بدانيم‌ از چه‌ زماني‌ گاه‌ شماري‌ وجود داشته‌ است.

نوروز جشن آفرينش

پس‌ اساس‌ به‌ وجود آمدن‌ اين‌ جشن‌ آغاز بهار ،و در واقع‌ شادي‌ طبيعي‌ از پايان‌ فصل‌ سخت‌ سرماست‌ .در اين‌ فصل‌ ،تمامي‌ ناخوشي‌هاي‌ مربوط‌ به‌ سرما از بين‌ رفته‌ و جاي‌ آن‌ را سبزي‌ و طراوتي‌ وصف‌ نشدني‌ فرا مي‌گيرد. زمين‌ لباس‌ تازه‌ در برمي‌كند و زميني‌ ديگر مي‌شود و شايد ،آدميان‌ همين‌ ديد را نسبت‌ به‌ خود نيز داشته‌اند. اين‌ عقيده‌ در اشعار شاهنامه‌ هم‌ ديده‌ مي‌شود. هنگاميكه‌ گيوبيژن‌ را نمي‌يابد ،به‌ چاره‌جوئي‌ نزد كيخسرو رفته‌ و از او مي‌خواهد كه‌ او را دريافتن‌ گمشده‌اش‌ ياري‌ نمايد. كيخسرو بدينگونه‌ پاسخ‌ مي‌دهد كه‌ :

بمان‌ تا بيايد مه‌ فرودين                 ‌ كه‌ بفروزد اندر جهان‌ هوردين‌

بدانگه‌ كه‌ برگل‌ نشاندت‌ باد               چو برسر همي‌ گل‌ فشاندت‌ باد

بگويم‌ ترا هر كجا بيژنست‌                بجام‌ اندرون‌ اين‌ مرا روشنست‌

نوروز جشن آفرينش

نوروز و جشن نورزي يك آيين كهن و همگاني و مربوط به نو شدن و جوان شدن طبيعت است. در اقوام مختلف جهان و بوميان اریایی ، نوروز از مهم ترين اعياد بوده است. مهرداد بهار نوروز را يك جشن همگاني در فرهنگ فارسی زبانان و بين النهرين آيين نوروزي را يك سنت كهن و محتملا رايج از هزاره سوم پيش از ميلاد و در منطقه مي داند .

نوروز در فرهنگ هاي منطقه در اقوام سامي نيز از كهن ترين زمان ها شناخته شده بود. نيز در بسياري از مردم جامعه هاي عرب دوره جاهليت آن را جشن مي گرفتند. در اوستا به نوروز اشاره اي نشده است و مهرداد بهار اشاره نكردن به نوروز را در اوستا به علت زردشتي نبودن اين جشن و مرسوم نبودن چنين آييني در شرق سر زمین اریاییها احتمال داده است. در نوشته هاي پهلوي و مانوي از نوروز، جشن اول سال نو بسيار گفته شده است. در تخت جمشيد نيز كه يك مركز آييني – ديني بوده، مراسم نوروز برگزار مي شده است.

بيشتر روايات اسطوره اي – افسانه اي ايران دوره پيشدادي را زمان پيدايي نوروز و جمشيد، چهارمين پادشاه پيشدادي را بنيانگذار نوروز و آيين نوروزي به شمار آورده اند. بنا بر پژوهش هايي كه روي آثار سنگ نگاره ها و كتيبه هاي مانده از دوره هخامنشيان انجام شده، مردم آن زمان به درستي با نوروز آشنا بوده اند و نوروز را به عنوان آييني كهن به هنگام گردش سال جشن مي گرفته اند.

پادشاهان هخامنشي از تخت جمشيد كه محلي مقدس و مخصوص نيايش بود، به هنگام نوروز براي برگزاري آيين هاي ويژه نوروزي و استقبال از نمايندگان اقوام مختلف مادي، عيلامي، بابلي، خوزي، آشوري، هندي، تونسي، آفريقايي و ...با پوشاك قومي – ملي خود ، در تخت جمشيد گرد مي آمدند و نوروز و نوشدگي سال را در كاخ آپادانا، در برابر شاه جشن مي گرفتند و هديه هاي خود را به پادشاه  اهدا مي كردند.

در دوران اشكانيان (250 پ م تا 226 م ) و ساسانيان (224 تا 652 م ) مردم نوروز را بنا بر سنت هاي فرهنگي رايج در فرهنگ مردم ايران در آغاز سال نو جشن مي گرفتند. نوروز و جشن نوروزي در ميان آریایی ها، چنان اهميت داشت كه برخي از جشن هاي مهم را به شمار روزهايي كه تا نوروز فاصله داشت، مي خواندند. اریائیان نوروز را هم چون نياكان خود جشن مي گرفتند. در برگزاري آيين هاي نوروزي در آغاز بهار، سخت مي كوشيدند. در سرزمين هاي اسلامي، سه گونه عيد در آغاز سال وجود داشت. 

اسطوره سيزدهم فروردين (حمل)

رسم بيرون رفتن از خانه در روز سيزدهم فروردين و آن روز را به شادي و تفريح گذراندن از روسوم ديرين ايراني است و آخرين قسمت از جشن هاي نوروزي است. در اساطير ايراني عمر جهان هستي 12 هزار سال است و عدد 12 از بروج دوازده گانه گرفته شده است و پس از اين دوازده هزار سال و عدد 12 از بروج دوازده گانه گرفته شده است و پس از اين دوازده هزار سال عمر جهان بسته مي شود و انسان هايي كه در جهان هستي وظيفه آنها جنگ در برابر اهريمن است، پس از اين دوازده هزار سال، پيروزي نهايي بر اهريمن مي يابند. از آن پس ديگر جهان مادي وجود نخواهد داشت و آدميان به جايگاه ابدي خويش به عالم مينو باز مي گردند. با دانستن اين موضوع مي توان گفت كه اولين دوازده روز جشن زايش انسان گويا تمثيلي از اين 12 هزار سال زندگي انسان ها است و روز سيزدهم تمثيلي از هزاره سيزدهم، مي تواند باشد كه آغاز رهايش از جهان مادي است و از اين رو روز سيزدهم مي تواند روز بازگشت ارواح به مينو و روز بزرگ رامش گيهاني باشد. در متون كهن فارسي به بيرون شدن از خانه ها و به صحرا رفتن در روز سيزدهم فروردين اشاره اي نشده است. توجيه ديگري كه براي مراسم نوروز شده اين است كه، روز سيزدهم سال نو گويا در دوران هاي كهن روز ويژه طلب باران بهاري براي كشتزارهاي نودميده بوده است. روزهاي ماه در ايران قديم نامي ويژه داشت و هر يك متعلق به ايزدي بود و روز سيزدهم متعلق به ايزد تير يا «تيشتري» بود، كه ايزد باران است. براي اينكه اين ايزد پيروز باشد، لازم بود كه همه مردمان در نماز از او نام برند و او را بستايند و از او طلب باران كنند. روز سيزدهم نوروز گويا روز رسمي همه مردم براي طلب باران، براي همه سرزمين هاي ايران بوده است كه در اوستا آمده و افكندن سبزه هاي تازه دميده نوروزي به آب روان جويبارها تمثيلي است از دادن فديه به ايزد آب در آناهيتا و ايزد باران و جويبارها «تير». در اين روز مردم همه به دشت و صحرا مي روند و از بامداد تا شامگاه به شادي و سرور مي پردازند.

ناخجستگي شماره سيزده و روز سيزده

حادثه هاي بزرگ گيهاني در روزگاران كهن، بارها فلاكت و بلاهاي بسيار براي دنياي خاكي ما پديد آورده اند. از اين حادثه و بلايا در متون كهن نام برده شده است. در بعضي كتب مذهبي مانند اوستا، ودا، تورات، انجيل و كتاب هاي پهلوي و ... اشاره اي به اين حادثه ها شده است. زمين لرزه و سيل و طوفان بسيار اتفاق افتاده است، اما همواره بدترين آنها در خاطر مردمان پايدار مانده است. يكي از حادثه هاي سهمگين گيهاني كه ذكر آن در تورات آمده است، در روز سيزدهم سال نو مصري كه مانند جشن فروردين ايراني به هنگام تعادل بهاري خورشيد گرفته مي شد به وقوع پيوسته و موجب مرگ عده زيادي از انسان ها شده است. اين روز مصادف با روز سيزدهم ماه ايراني است . در آن روز سيزدهم سال نو، گويا ستاره اي دنباله دار در فضاي زمين درخشيده است به طوري كه در افق ايران نيز آن را ديده اند. بر اثر برخورد اين ستاره با زمين آتشفشان ها آغاز آتشفشاني كرده اند و زمين لرزه اي سهمگين روي داده است و كاخ ها ويران گشته اند اين حوادث، اين انديشه را در ذهن مردم پديدار كرد كه هر چند هزار سال يك بار واقعه اي اينچنيني رخ خواهد داد. از همين رو است كه مردم به طور سنتي در هر سال به هنگام روز سيزدهم فروردين منتظر واقعه اي سهمگين بوده اند، از اين جهت خانمان خود را رها مي كردند و در اين روز زير سقف و بام نمي ماندند، تا اگر زمين لرزه اي رخ دهد در امان بمانند. رفته رفته روز سيزدهم سال و در پي آن شماره سيزده، رنگ نحس و ناخجستگي گرفت و مردم در همه جاي دنيا از عدد سيزده پرهيز كردند و عدد سيزده يك ترس و وحشت براي همه ايجاد كرد. در حال حاضر در ايران، اروپا و آمريكا شماره خانه هايي كه به 13 مي رسد را به صورت 1+12 مي نويسند. در تمام دنيا عدد 13 بدشگون و بديمن است. مانند عدد هفت که مقدس ترین شماره در ایران بوده و هست و به ادیان دیگر هم رفته است . مانند آرامگاه کوروش بزرگ که بر طبقه هفتم سنگی سترگ بنا شده است و یا هفت آسمان و . .

بهار و نوروز در سروده های شاعران بزرگ فارسی

گل گردانی نوروزی

از آمدن نوروز قبل از همه کودکان با برگزاری مراسم "گل گردانی" به ديگران پيغام می رسانند. اين مراسم يک هفته قبل از نوروز، يعنی در اوائل دهه دوم ماه مارچ از سوی گروهی از کودکان که در دست گلهای سيه گوش، بايچيچک يا نوروزی دارند، اجرا می شود.

اين کودکان به هر منزل مسکونی نزديک شده و با قرائت شعرهايی فرارسی فصل بهار را به صاحبان آن خاندان شادباش می گويند:

گل آوردم از اون پايان
خبرت می کنم دهقان
بته غله به گلگردان
بهار نو مبارک باد!
گل زردک ثنا می گه
ثنای مصطفی می گه
به هر پهلو خدا می گه
بهار نو مبارک باد!

در پاسخ به تبريکات کودکان صاحب خانه ها به آنها مقداری گندم، نخود، نسک و انواع ديگر محصولات غله يا شيرينی اهدا می کنند و کودکان با جمع آوردن عيدی خود اين مواد را به منزل يکی از دوستان می برند و صاحب منزل برای آنها غذای نوروزی آماده می کند.

سمنک در جوش، ما کفچه زنيم

آمادگی مردم برای تجليل از نوروز با تميز کردن منزل و اطراف محل آغاز می شود که اين مراسم "خانه تکانی" است. مهم ترين غذای نوروزی سمنک يا سمنک است که توسط زنان با يک خوشحالی و نشات و شادمانی آماده می شود.

سمنک در جوش، ما کفچه زنيم،
ديگران در خواب، ما دفچه زنيم!

سمنک بوی بهار است،
سمنک رمز بهار است،
عيد نوروزی مبارک!
عيد نوروزی مبارک!

سمنک در جوش ما کفچه زنيم،
ديگران در خواب ما دفچه زنيم!

به جز از سمنک که رمز بهار است، سفره نوروزی با هفت نوع غذا، که هفت سين نام دارد، آرا داده می شود.

آتش پرک به جای چارشنبه سوری

"آتش پَرَک" از ديگر آيينهای نوروزی است که به هنگام فرا رسيدن نخستين روز ماه فروردين يا سال نو صورت می گيرد. سه گلخن (مشعل) از چوب درخت سرو روشن کرده می شود و مردم، بخصوص جوانان و دختران از بالای شعله اتش می جهند و "سرخی تو از من و زردی من از تو!" می گويند و به آين وسيله کينه و کدورت و غم و درد خود را بيرون می کنند.

در نخستين روز نوروز که در تاجيکستان 21 مارچ است، مراسم "جفت براران" صورت می گيرد و به اين دليل از نوروز به عنوان عيد بهار و آغاز کشت و کار برای کشاورزان نام می برند.

مراسم و آيينهای نوروزی در تاجيکستان، ايران و افغانستان ويژگيهايی دارد. به اين دليل دادِخدا سيم الدين اف، رئيس پژوهشگاه زبان و ادبيات فرهنگستان علوم تاجيکستان بر اين نظر است که هم اکنون برای به يک جشن واقعا ملی تبديل دادن نوروز بيد برنامه ويژه ای تهيه شود.

پروفسور سيم الدين اف افزود: "در گذشته يک سنت مشترک تجليل از نوروز ميان مردم ( آريايی) وجود داشت. در تاجيکستان ، ايران ، افغانستان ، آذربایجان و ارمنستان ويژگيهای محلی تجليل نوروز وجود داشت و هنوز هم رايج است. آين سنتها را بايد احيا کرد و تمامی اين سنن را در يک سنت مشترک برای تجليل از نوروز آماده کرد، تا مراسمهای تاريخی تجليل از نوروز به وجود بيايد."

گلگشت نوروزی در دوشنبه

در همين حال، امروز هزارها تن از ساکنان شهر دوشنبه و حومه آن به سير گشت عيدانه برآمده در پارک و گلگشتهای اين شهر ريختند و روز نخست تجليل عيد نوروز را جشن گرفته اند. قرار است فردا در پارک "دوستی" شهر دوشنبه به استقبال جشن نوروز تدابر فرهنگی و تفريحی با شرکت مقامات بلندپايه تاجيکستان، بويژه رئيس جمهور اين کشور برگذار شود.

 به گفته مسئولين وزارت فرهنگ تاجيکستان، اين برنامه شامل مهم ترين آيينها و سنن نوروزی ساکنان مناطق مختلف اين کشور خواهد بود. همچنين به ابتکار شهرداری دوشنبه در ورزشگاه مرکزی اين شهر به منلاسبت عيد نوروز بازيهای مختلف ملی، بخصوص کشتی صورت می گيرد که غالبان اين بازيها با جوائز و هدايای گران بها سرفراز گردانده می شوند.

جشن نوروز در تاجيکستان سه روز ادامه خواهد داشت و اين روزها در اين کشور تعطيل اعلام شده است. اين در حالی است که در ايران نوروز را مدت سيزده روز و در برخی از مناطق شمال افغانستان حدود چهل روز جشن می گيرند.

بهار و نوروز در سروده های شاعران بزرگ فارسی " دری" زبانان

بهارو خیام

بر چهره ی گل نسيم نوروز خوش است

بر طرف چمن روی دل افروز خوش است

شعر بهار حافظ

شعر بهار حافظ

ساقیا آمدن عید مبارک بادت

وان مواعید که کردی مرواد از یادت

در شگفتم که در این مدت ایام فراق

برگرفتی ز حریفان دل و دل می‌دادت

برسان بندگی دختر رز گو به درآی

که دم و همت ما کرد ز بند آزادت

شادی مجلسیان در قدم و مقدم توست
جای غم باد مر آن دل که نخواهد شادت

شکر ایزد که ز تاراج خزان رخنه نیافت

بوستان سمن و سرو و گل و شمشادت

چشم بد دور کز آن تفرقه‌ات بازآورد

طالع نامور و دولت مادرزادت

حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح

ور نه طوفان حوادث ببرد بنیادت

شعری زیبا  درباره بهار از مولوی:

ای نوبهار خندان از لامکان رسیدی

چیزی بیار مانی از یار ما چه دیدی

خندان و تازه رویی سرسبز و مشک بویی

همرنگ یار مایی یا رنگ از او خریدی

مژده  ای مرغ چمن فصل بهار آمد باز

موسم مِی زدن و بـوس و کنـار آمد باز

سعدی شیرازی

برخیز که باد صبح نوروز

در باغچه می‌کند گل افشان


 خاموشی بلبلان مشتاق

در موسم گل ندارد امکان

 

رهی معیری چه میگوید از بهار

نو بهار آمدو گل سرزده  چون عارض یار

ای گل تازه مبارک به تو این تازه بهار

با نگاری چو گل تازه روان شو به چمن

که چمن شد زگل تازه چو رخسار نگار

************************************

برآمد باد صبح و بوی نوروز
*********************به کام دوستان و بخت پیروز
مبارک بادت این سال و همه سال
***********************همایون بادت این روز و همه روز

ساقیا آمدن عید مبارک بادت

وان مواعید که کردی مرواد از یادت

شعر نو در وصف بهار از فریدون مشیری

باز کن پنجره ها را،که نسیم

روز میلاد اقاقیها را

جشن می گیرد

و بهار

روی هر شاخه،کنار هر برگ

شمع روشن کرده ست.

******

همه چلچله ها برگشتند

وطراوت را فریاد زدند

کوچه یکپارچه آواز شده ست

و درخت گیلاس

هدیه ی جشن اقاقی ها را

گل به دامن کرده ست.

******

باز کن پنجره ها را،ای دوست

هیچ یادت هست

که زمین را عطشی وحشی سوخت؟

برگ ها پژمردند؟

تشنگی با جگر خاک چه کرد؟

******
هیچ یادت هست؟

توی تاریکی شبهای بلند

سیلی سرما با تاک چه کرد؟

با سر و سینه ی گل های سپید

نیمه شب باد غضبناک چه کرد؟

هیچ یادت هست؟

******

حالیا معجزه ی باران را باور کن

و سخاوت را در چشم چمن زار ببین

و محبت را در روحنسیم

که در این کوچه تنگ

با همین دست تهی

روز میلاد اقاقی ها را

جشن می گیرد!

******

خاک جان یافته است

تو چرا سنگ شدی؟

تو چرا این همه دلتنگ شدی؟

باز کن پنجره ها را

و بهاران را

باور کن.

شعر زیبایی از حافظ شیرازی درباره نوروز
ساقیا آمدن عید مبارک بادت
وان مواعید که کردی مرواد از یادت
در شگفتم که در این مدت ایام فراق
برگرفتی ز حریفان دل و دل می‌دادت
برسان بندگی دختر رز گو به درآی
که دم و همت ما کرد ز بند آزادت
شادی مجلسیان در قدم و مقدم توست
جای غم باد مر آن دل که نخواهد شادت
شکر ایزد که ز تاراج خزان رخنه نیافت
بوستان سمن و سرو و گل و شمشادت
چشم بد دور کز آن تفرقه‌ات بازآورد
طالع نامور و دولت مادرزادت
حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح
ور نه طوفان حوادث ببرد بنیادت

نوروز مي رسد

شعری از فریدون مشیری

نوروز مي رسد

فرياد زد چكاوك:
نوروز مي رسد
تاكِ برهنه گفت:
- "گرجان به مژده ي تو فشانم روا بود
اما هنوز سرماي بهمني نشكسته است
وين برف دير پاي انگار تا ابد
بر فرقِ كاج پيرِ خانه نشسته است
آن كاروان شادي و گل
از كدام راه در اين هواي سردِ توان سوز مي رسد."

بيد كهن به رقص درآمد كه غم مدار
تا من به ياد دارم
نوروز دل فروز
نوروز جاوداني
نوروز مردمي
در وقت خود شكفته و پيروز مي رسد.

هر جاي اين جهان
كه ز ايران نشانه اي ست
در پيشواز نوروز
از شور و شادماني
از پرچم و چراغ
از سبزه و بنفشه
گل آذين و تابناك
جان پاك، خانه پاك، دل پاك، عشق پاك
چشمي به راه باشد
مشتاق و بي قرار
كاين پنج روز زندگي آموز مي رسد.
ديروز را به خاطره بسپار و
بازگرد
و آن را عزيزدار
كه امروز مي‌رسد

ای نوبهار خندان از لامکان رسیدی

چیزی بیار مانی از یار ما چه دیدی

خندان و تازه رویی سرسبز و مشک بویی

همرنگ یار مایی یا رنگ از او خریدی

شعر درباره بهار و نوروز از خیام :

بر چهره ی گل نسيم نوروز خوش است

بر طرف چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه بگويی خوش نيست

خوش باش ومگو ز دی که امروزخوش است

 

شعر از فریدون مشیری

نرم نرمک می رسد اینک بهار

خوش به حال روزگار

مژده  ای مرغ چمن فصل بهار آمد باز

موسم مِی زدن و بـوس و کنـار آمد باز

نوروز را در قالب شعر کلاسیک

آمد   نوروز  هم  از  بامداد                 آمدنش فرخ و فرخنده باد

باز جهان خرم وخوب ایستاد              مرد زمستان و بهاران بزاد

               ز ابر سیه روی سمن بوی داد

               گیتی   گردید   چو   دارالقرار

روی  گل  سرخ بیاراستند                زلفک شمشاد بپیراستند

کبکان برکوه به تک خاستند              بلبلکان ز یروستاخواستند

               فاختگان   همبر   میناستند

               نای زنان بر سر شاخ چنار

باز جهان خرم و خوش یافتیم       زی سمن وسوسن بشتافتیم

زلف   پری رویان   بر   تافتیم       دل  ز  غم  هجران  بشکافتیم

                خوبتر از بو قلمون یافتیم

                بو قلمونی ها در نو بهار

بهر در شعر مولانا

آب زنید راه را هین که نگار می‌رسد
مژده دهید باغ را بوی بهار می‌رسد
راه دهید یار را آن مه ده چهار را
کز رخ نوربخش او نور نثار می‌رسد
چاک شدست آسمان غلغله ایست در جهان

عنبر و مشک می دمد سنجق یار می رسد

رونق باغ می رسد چشم و چراغ می رسد

غم به کناره می رود مه به کنار می رسد

تیر روانه می رود سوی نشانه می رود

ما چه نشسته ایم پس شه ز شکار می رسد

 باغ سلام میکند سر و قیام میکند

سبزه پیاده میرود غنچه سوار میرسد

خلوتیان آسمان تا چه شراب می خورند

روح خراب ومست شد عقل خمار می رسد

چون برسی به کوی ما خامشی است خوی ما

زان که ز گفت و گوی ما گرد و غبار می رسد

مولانا بلخ

بهار در شعر فرخی سیستانی

         فرخی سیستانی

چون  پرند  نیلگون  بر  روی  بندد مرغزار

                                پرنیان هفت رنگ اندر سر آرد کوهسار

خاک ر چون ناف آهومشک زایدبی قیاس

                                بیدراچون پرطوطی برگ رویدبی شمار

دوش وقت نیم شب بوی بهار آورد باد

                                 حبذا  باد  شمال  و  خرما  بوی بهار

باده گویی مشک سوده دارداندر آستین

                                 باغ گویی  لعبتان  جلوه  دارد در کنار

ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسله

                                 نسترن لولوی لالا دارد اندر  گوشوار

تا بر آمد جامهای سرخ مل بر شاخ گل

                          پنجه های دست مردم سر بون کرد از چنار

راست پنداری که خلقت های رنگین یافتند

 

شعر از حکم سنایی

باز  متواری  روان عشق  صحرایی شدند

                              باز سر پوشیدگان عقل سودایی شدند

باز  نقاشان  روحانی  به صلح  چار فصل

                             از  سرای پنجدر  در  خانه آرایی  شدند

باز  بینا بودگان  همچو  نرگس در خزان

                             در بهار از  بوی گل جویای بینایی شدند

بیدلان  در پرده ی  ادبار متواری شدند

                              دلبران  در  پرده ی اقبال  پیدایی شدند

مطربان رایگان  در  رایگان آباد عشق

                       بی دل ودم چون سنایی چنگی ونایی شدند

زرد وسرخی بازدرکردندخوشرویان باغ

                                 تا دگر ره برسر آن لاف رعنایی شدند

عالم پیر منافق تا مرقع پوش گشت

                                 خرقه پوشان الهی زیر یکتایی شدند

سعدی شیرازی

بامدادی که  تفاوت  نکند  لیل و نهار

                                 خوش بود دامن صحرا و تماشای بهار

آفرینش همه تنبیه خداوند دل است

                                دل  ندارد  که  ندارد  به  خداوند اقرار

این همه نقش عجب بر در دیوار وجود

                                  هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار

هر  که  امروز  نبیند  اثر  قدرت  او

                                 غالب آن است که فرداش نبیند دیوار

آدمی زاده اگر در طرب آید چه عجب

                                سرو در باغ به رقص آمد و بید و چنار

خبرت هست که مرغان سحر میگویند

                                  آخرای خفته سرازخواب جهالت بردار

سعدیا راست روان گوی سعادت بردند

                                  راستی کن که به منزل نرودکج رفتار

خیام

بر چهره ی گل نسیم نوروز خوش است

                             درصحن چمن روی دل افروزخوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

                         خوش باش وز دی مگو که امروزخوش است

********************************************

ابر   آذاری   برآمد   باد   نوروزی   وزید

                          وجه می میخواهم ومطرب که میگویدرسید

شاهدان در جلوه و من شرمسار کیسه ام

                        بارعشق ومفلسی صعب است میبایدکشید

قحط جود است آبروی خود نمیباید فروخت

                           باده  و  گل  از  بهای خرقه می باید خر ید

با لبی و صد هزاران خنده آمدگل به باغ

                           از کر یمی گوئیا در گوشه ای بویی شنید

دامنی گرچاک شددرعالم رندی چه باک

                            جامه ای در نیک نامی نیز می باید در ید

این لطایف کز لب لعل تو میگفتم که گفت

                            وین تطاول کزسرزلف تو من دیدم که دید

تیر عاشق کش ندانم بر دل حافظ که زد

                             اینقدردانم که از شعر ترش خون میچکید

بهار در شعر مولانا

مولانا جلاالدین محمد بلخی

آمد بهار ای دوستان منزل سوی بستان کنیم

                                گر غریبان چمن خیزید تا جولان کنیم

امد رسولی از چمن کاین طبل را پنهان مزن

                           ماطبل خانه عشق رااز نعره هاویران کنیم 

بشنو سماع آسمان    خیزید ای دیوانگان

                           جانم فدای عاشقان امروزجان افشان کنیم

زنجیرها را بر دریم   ما هر یکی آهنگریم

                           آهن گران چون کلبتین آهنگ آتشدان کنیم

آتش دراین عالم زنیم   وین چرخ رابر هم زنیم

                  وین عقل پای برجانرا چون خویش سرگردان کنیم

کوبیم ما بی پا و سر گه پا به میدان گاه سر

                    ما  کی به فرمان خودیم تا این کنیم  تا آن کنیم

خامش کنیم و خاموشی هم مایه ی دیوانگیست

                     این عقل باشد آتشی در  پنبه اش پنهان کنیم

شعر در مورد بهار از جامی

بگشای   نقاب   از  رخ  باد  بهاران

                                  شد طرف چمن بزمگه باده گساران

شد لاله ستان گرد گل از بس که نهادند

                                  رو سوی تماشای چمن لاله عذاران

در موسوم  گل  توبه  ز می  دیر نپاید

                                 گشتند در این باغ و گذشتند هزاران

بین غنچه ی نشکفته که آورد به سویت

                                 سر بسته پیامی ز دل سینه فکاران

   صائب تبریزی  شاعر اندیشه های ناب در مورد بهار میگوید

بیا  تازه  کن  ایمان  به  نو بهار امروز

                                که شد قیامت موعود آشکار امروز

شکوفه  از  شاخسار  اختر  ریخت

                               نشان صبح قیامت شد آتشکار امروز

چمن چنان به صفاشدکه هرنهالی را

                               توان کشید به آغوش جای یار امروز

بهشت نقد طلب می کنی اگر "صائب"

                                چو غنچه سر از گریبان برون آر امروز

بزرگ مرد معاصر شعر فارسی ملک الشعرا در وصف بهار میگوید

رسید موکب نوروز و چشم فتنه غنود

                                   درود باد بر این موکب خجسته درود

سپهر گوهر بارد همی  به مینا درع

                                سحاب لولوپاشدهمی به سمین خود

به  هر  در  نگری شادی بزد در دل

                                 به هر که بر گذری اندهی کند بدرود

یکی است شادبه سیم ویکی است شادبه زر

                   یکی است شادبه چنگ و یکی است شادبه رود

همه به چیزی شادند و خرم اند و لیک

                                 مرا  به  خرمی  ملک  شاد  باید  بود

     شاعر شوریده دل محمد حسین شهریار در آرزوی آمدن یار در بهار نشسته و چینن میگوید:

بی  تو ای  دل  نکند لاله به بهار آمده باشد

                              ما دراین گوشه ی زندان وبهارآمده باشد

نکند بی خبر  از  ما به در خانه ی پیشین

                                 به سراغ غزل و زمزمه یار آمده باشد

ز دل آن زنگ کدورت زده باشد به کناری

                               باز  با  این  دل  آزرده  کنار  آمده باشد

یار کو رفته به قهر از سرما هم ز سر مهر

                              شرط یاری که به پرسیدن یارآمده باشد

شهریاراین سر وسودای تودانی به چه ماند

                            روزروشن که به خواب شب تارآمده باشد

مهدی اخوان  در باره شور و هلهله بهار میسراید:

اردوی بهاران  چو  کاروانها             به شکوه در آمدبه بوستانها

مرغان سفر کرده بازگشتند          آسوده  ز  سرما  به آشیانها

سر خوش ز نشاط بهار بنگر         مرغابیکان   را   به    آبدانها 

بس لاله روشن به دشت دیدم        مشکین به یکی خالشان میانها

گر چشم گشایی به هرکناری        از  جشن  بهاران  بود  نشانها

فروغ فرخزاد از دید دختری تنها در کنارپنجره با چه زیبایی خاصی  بهار و جلوه ی دو باره ی طبیعت را به تصویر میکشد و تکاپو در فرا رسیدن بهار را از زبان همه باز گو می کند:

دختر کنار پنجره تنها نشست و گفت

                                     ای دختر بهار حسد می برم به تو

عطر و گل و ترانه و سر مستی تو را

                                  با هرچه طالبی به خد می خرم ز تو

بر شاخ لخت و عور درختی شکو فه ای

                                   با نازمی گشود دوچشمان بسته را

مرغی میان سبزه ز هم باز می نمود

                                 آن  بالهای  کوچک  زیبای  خسته را

خورشید خنده کرد و ز انوار خنده اش

                                 بر چهر  روز  روشنی  دلکشی دوید

موجی سبک خزیدونسیمی به گوش او

                                 رازی سرود و موج به نرمی امید از او

خندید  باغبان  که  سر انجام شد بهار

                                 دیگر شکوفه کرده درختی که کاشتم

در این نوشته به تعدادی از شاعران پارسی گوی که نوروز و بهار را مضمون شعر خود کرده اند ، نمونه هایی ذکر میشود تا در استقبال نوروز و بهار ، کام خوانندگان شیرین و روزگارشان شادان باد .

رودکی

رودکی یکی از بزرگترین شاعران فارسی دری است از ابیات ، قطعات ، قصائد و غزلهای معدودی که از رودکی باقی مانده است ، می توان به نیکی دریافت که این شاعر در فنون تصنیف شعر ، استاد و ماهر بود و سخنان وی در قوت تشبیه و نزدیکی معانی به طبیعت و وصف آن ، کم نظیر است و لطافت ، متانت و انسجام خاصی در آنها مشاهده می شود.

آمد بهار خرم با رنگ و بوی طیب

با صد هزار زینت و آرایش عجیب

لاله میان کشت ، درخشد همی ز دور

چون پنجه عروس به حنا شده خضیب

بلیل همی بخواند اندر شاخسار بید

سار از درخت سرو ، مر او را شده مجیب

فرخی سیستانی

فرخی سیستانی شاعر بزرگ اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم و از جمله سرآمدان سخن در عهد خویش بوده است. این شاعر یک ترجیع بند بلند در باره نوروز دارد که بخش اول آن در اینجا آورده می شود:

ز باغ ای باغبان ما را همی بوی بهار آید

کلید باغ ما را ده که فردامان بکار آید

کلید باغ را فردا هزاران خواستار آید

تو لختی صبر کن چندانکه قمری بر چنار آید

چو اندر با غ تو بلبل بدیدار بهار آید

ترا مهمان ناخوانده بروزی صد هزار آید

کنون گر گلبنی را پنج شش گل در شمار آید

چنان دانی که هر کس را همی زو بوی یار آید

بهر امسال پنداری همی خوشتر ز یار آید

از این خوشتر شود فردا که خسرو از شکار آید

بدین شایستگی جشنی بدین بایستگی روزی

ملک را در جهان هر روز جشنی باد و نوروزی

منوچهری

منوچهری دامغانی از جمله شعرای طراز اول ایران در نیمه اول قرن پنجم هجری است . در شعر این شاعر استاد، نوعی موسیقی و آهنگی خاص وجود دارد چنانکه با خواندن اشعار او گویی خواننده با آهنگی سرگرمست . این موسیقی خوش آیند ، روانی ، سادگی فکر و صراحت منوچهری در سخن و شادابی روح شاعر ، اشعار او را بی اندازه طربناک و دل انگیز ساخته است .

بر لشکر زمستان نوروز نامدار

کردست رای تاختن و قصد کار زار

وینک بیامدست پنجاه روز پیش

جشن سده طلایه نوروز نامدار

آری هر آنگهی که سپاهی شود برزم

ز اول بچند روز بیاید طلایه دار

این باغ و راغ ملکت نوروز ماه بود

این کو و کوهپایه و این جوی و جویبار

جویش پر از صنوبر و کوهش پر از سمن

راغش پر از بنفشه و باغش پر از بهار

بر سبزه بهار نشینی و مطربت

بر سبزه بهار زند سبزه بهار

( سبزه بهار نام آهنگ است )

آمد نوروز و هم از بامداد

آمدنش فرخ و فرخنده باد

باز جهان خرم و خوب ایستاد

مرد زمستان و بهاران بزاد

روی گل سرخ بیاراستند

زلفک شمشاد بپیراستند

کبکان برکوه بتک خاستند

بلبلکان زیر و ستا خواستند

آمدت نوروز و آمد جشن نوروزی فراز

کامگارا گیتی ، تازه از سر گیر باز

بوی بهار می رسد

حکیم عمر خیام

حکیم عمر خیام در قرن پنجم می زیسته و یکی از آثار مهم وی رباعیات است که شهرت عالمگیر دارد . حکیم خیام کلامش مملو از استدلال و آگاهی دادن است و هر خواننده ای را وادار به تفکر می کند . در اینجا سه رباعی که بیشتر در باره نوروز ، گل ، طربناکی بلبل و ناپایداری گل و سبزه است ، آورده می شود :

برچهره گل شبنم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست

برخیز و بجام باده کن عزم درست

کاین سبزه که امروز تماشاگه تست

فردا همه از خاک تو برخواهد رست

بنگر ز صبا دامن گل چاک شده

بلبل ز جمال گل طربناک شده

در سایه گل نشین که بسیار این گل

از خاک برآمده است و در خاک شده

بابا طاهر

بابا طاهر نیز در قرن پنجم و در همدان می زیسته است . بابا طاهر از شعرای نامی وعارف بزرگ ، ساده و بی پیرایه است . بابا طاهر دو بیتی هایش را به لهجه ای سروده که نشان دهنده زبان پهلوی است و بیگمان محبوبیت و شهرت باباطاهر مرهون توجهی است که به این زبان و کشور خود داشته است و در نهایت سادگی با آهنگ دلنشین ، روح ایرانی را تسلی بخشیده است . از بابا طاهر نیز سه دو بیتی بهاریه نقل می شود :

عزیزان موسم جوش بهاره

چمن پر سبزه و صحرا لاله زاره

دمی فرصت غنیمت دان در این فصل

که دنیای دنی بی اعتباره

بمو واجی چرا ته بی قراری

چو گل پرورده باد بهاری

چرا گردی بکوه و دشت و صحرا

بجان او ندارم اختیاری

گلان فصل بهاران هفتهٔ بی

زمان وصل یاران هفتهٔ بی

غنیمت دان وصال لاله رویان

که گل در لاله زاران هفتهٔ بی

عطار نیشاپوری

عطار شاعر عارف و نامداری است که در قرن ششم در نیشابور می زیسته و بیشتر اشعارش حال و هوای عرفانی دارد و شاعران عارف بعد از وی از اشعار عطار الهام گرفته اند .

جهان از باد نوروزی جوان شد

زهی زیبا که این ساعت جهان شد

شمال صبحدم مشکین نفس گشت

صبای گرم رو عنبر فشان شد

تو گویی آب خضر و آب کوثر

ز هر سوی چمن جویی روان شد

حافظ شیرازی

حافظ شاعر عارف و رندی است که اشعارش در نهایت لطافت ، همراه با ایجاز و موسیقی کلام و فصاحت تمام است . ازغزلیات شیوا ، بی زنگار و جان نواز حافظ خوش سخن در باره نسیم باد نوروزی ، گلزار و صحرا و چمن و غنچه و گل ، چند بیت در اینجا نقل می گردد :

ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی

از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

ز جام گل دگر بلبل چنان مست می لعلست

که زد بر چرخ فیروزه صفیر تخت فیروزی

بصحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی

بگلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی

سخن در پرده می گویم چو گل از غنچه بیرون آی

که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی

ساقیا سایه ابرست و بهار و لب جوی

من نگویم چه کن ار اهل دلی خود بگوی

دوستان وقت گل آن به که به عشرت کوشیم

سخن اهل دلست این و بجان بنیوشیم

افسر سلطان گل پیدا شد از طرف چمن

مقدمش یارب مبارک باد بر سرو چمن

سعدی

سعدی که با گذشتن بیش از هفتصد سال ، هنوز هم پایدار مانده است و کلام اثربخش وی نمودار کمال شیوائی و رسائی زبان فارسی شمرده می شود . طبع لطیف و ذوق بیمانند و استعداد شگرف سعدی که بخشش ایزدی است ، نیک پرورش یافت و به کمال نزدیک شد . بیگمان آب و هوای فرح بخش شیراز و صحراهای سبز و خرم و دشتهای پرگل و لاله و مرغان خوش نوا نیز در الهام گرفتن وی از جمال طبیعت ، تاثیر فراوان داشته است .

بهار امدی بهار

درخت غنچه برآورد و بلبلان مستند

جهان جوان شد و یاران بعیش بنشستند

بساط سبزه لگد کوب شد به پای نشاط

ز بس که عارف و عامی برقص برجستند.

برآمد باد صبح و بوی نوروز

بکام دوستان و بخت پیروز

بهاری خرمست ای گل کجائی

که بینی بلبلان را ناله و سوز

بهار آمد که هر ساعت رود خاطر به بستانی

بغلغل در سماع آیند هر مرغی بدستانی

بوی گل و بانگ مرغ برخواست

هنگام نشاط و روز صحراست

فراش خزان ورق بیفشاند

نقاش صبا چمن بیاراست

وقتی دل سودائی میرفت ببستانها

بیخویشتنم کردی ، بوی گل و ریحانها

گه نعره زدی بلبل ، گه جامه دریدی گل

با یاد تو افتادم ، از یاد برفت آنها

مولوی

مولوی معتقد است که غم و شادی دو پدیده طبیعی روح بشر است و هرگز نمیتوان آن را از قاموس زندگی بشر حذف کرد. بهر حال غم وشادی ، هر دو برای رشد و کمال شخصیت آدمی لازم است . مولوی با الحام از وضعیت بهار و سرسبزی گلستان و روئیدن گلهای و برآمدن شکوفه ها ، به این نکته اشاره دارد :

آتش و آبی بباید میوه را

واجب آید ابر و برق این شیوه را

تا نباشد برق دل و ابر دو چشم

کی نشیند آتش تهدید و خشم ؟

کی بروید سبزه ذوق وصال

کی بجوشد چشمه ها ز اب زلال؟

کی گلستان ، راز گوید با چمن

کی بنفشه عهد بندد با یاسمن

کی چناری کف گشاید در دعا

کی شکوفه سرفشاند در هوا ؟

کی شکوفه آستین پر نثار

برفشاند گردد ایام بهار ؟

کی ز درد لاله را رخ همچو خون

کی گل از کیسه برآرد زر برون

کی بیاید بلبل و گل بو کند

کی چو طالب، فاخته کوکو کند ؟

ملک الشعرای بهار

ملک الشعرا بهار شاعر قرن حاضر است که در زمان مبارزات مشروطیت زندگی می کرده و بخشی از اشعار وی در باره مبارزه با استبداد است بهرحال در سال ۱۳۱۷ قصیده بلندی در وصف نوروز و زیبا ئی های طبیعت سروده که بخشی از آن در اینجا نقل آورده می شود :

بهار آمد و رفت ماه سپند

نگارا درافکن بر آذر سپند

به یکباره سر سبز شد باغ و راغ

ز مرز حلب تا در تاشکند

بنفشه ز گیسو بیفشاند مشک

شکوفه به زهدان بپرورد قند

به یک هفته آمد سپاه بهار

ز کوه پلنگان به کوه سهند

جهان گر جوان شد به فصل بهار

چرا سر سپید است کوه بلند ؟

حیف باشد دا آزاده به نوروز غمین

این من امروز شنیدم ز زبان سوسن

هفت شین ساز مکن جان من اندر شب عید

شکوه و شین و شغب و شهقه و شور و شیون

هفت سین ساز کن از سبزه و سنبل و سیب

سنجد و ساز و سرود و سمنو سلوی من

هفت سین را به یکی سفره دلخواه بنه

هفت شین را به در خانه بدخواه فکن

صبح عید است برون کن ز دل این تاریکی

کاخر این شام سیه ، خانه نماید روشن

رسم نوروز به جای آر و از یزدان خواه

کاورد حالت ما باز به حالی احسن

نوبهار دلپذیر و روز شادی و خوشیست

خرما نوروز و خوشا نوبهار دلپذیر

بر نشاط گل وقت سپیده دم به باغ

فاخته آوای بم زد ، عندلیب آوای زیر

بهار در شعر

در بهاران کي شود سرسبزسنگ؟
خاک شو تاگل برآيي رنگ رنگ
سالها توسنگ بودي دلخراش
آزمون را يک زماني خاک باش
نوبهاراست در آن کوش که خوشدل باشي
که بسي گل بدمد باز وتو در گل باشي
آمد بهارخرم با رنگ وبوي طيب
با صدهزار نزهت و آرايش عجيب
چرخ بزرگوار يکي لشکري بکرد
لشکرش ابر تيره وباد صبانقيب
نفاط برق روشن وتندرش طبل زن
ديدم هزار خيل ونديدم چنين مهيب
لاله ميان کشت بخندد همي زدور
چون پنجه عروس به حنا شده خضيب
تنورلاله چنان برفروخت بادبهار
که غنچه غرق عرق گشت وگل بجوش آمد
نوبهارآمد و آورد گل و ياسمنا
باغ همچون تبت وراغ بسان عدنا
آسمان خيمه زد از بيرم وديباي کبود
ميخ آن خيمه ستاک سمن ونسترنا
آسمان چون خيمه اي برپاي کرد
بي ستون کرد و زمينش جاي کرد

بهار در شعر ابراهيمي، جعفر

رويِ انگشت بهار

شاپرك مي‌خندد

بالهايش را، باز

مي‌كند، مي‌بندد

شاپرك مي‌داند

كه بهار آمده است

بر سرِ كوه، نسيم

باز چادُر زده است

از هوا انگاري

بويِ گل مي‌بارد

شاپرك در چشمش

آسماني دارد

چشمه مي‌جوشد باز

مثل آوازِ بهار

شاپرك مي‌داند

هست آغاز بهار

شاپرك بالش را

لحظه‌اي مي‌بندد

عكس او در چشمه

مثلِ گل مي‌خندد.

 
 شعر ابراهيمي، جعفر
گنجشكِ خيالِ من چرا ديگر

آواز بهار را نمي‌خوانَد؟

پروانة چشم من چرا ديگر

چيزي ز بهار و گل نمي‌دانَد؟

پس كودك ذهنِ من چرا ديگر

از بويِ نسيم، پا نمي‌گيرد؟

امسال كسي سراغي از گلها

از باغچه‌ام چرا نمي‌گيرد؟

انگار كسي نشسته در قلبم

از دوريِ گل، بهانه مي‌جويد

انگار كسي نشسته در ذهنم

مي‌گريد و از بهار مي‌گويد

 

ابراهيمي، جعفر

از آسمان به شهر ما

خاله بهار آمده

به دشتها و دره ها

به كوهسار آمده

بوي بنفشه مي دهد

چارقد و لباس او

گرفته شهر ما به خود

از او دوباره رنگ و بو

خاله بهار مهربان

به شهر ما خوش آمدي!

دوباره رنگ تازه اي

به خانه ما زدي

تو داده اي به شهر ما

شاپرك و پرنده را

بيا بده به بچّه ها

عيدي خوب خنده را.


رحماندوست، مصطفي

خبر خبر خبردار

گل آمده به بازار

يكي، دو تا، نَه، ده تا

نَه ده، نَه صد، چه بسيار

به برف و سرما گفته

برو خدانگهدار

خبر خبر شبانه

درخت زده جوانه

دوباره بر سرش بست

شكوفه دانه دانه

به روي شاخه اي ساخت

پرستو آشيانه

خبر خبر خبرهاست

ميان باغ غوغاست

كدام را بگويم

كه هر چه هست، زيباست

خلاصة خبرها

"بهار خوب و زيباست"


شعباني، اسدالله

باز بهار آمده

به باغ و صحرا

پر شده از بوي گل

تمام دنيا

قالي سبز چمن

خيلي قشنگ است

شكوفة درختان

رنگ به رنگ است

به شاخه ها نشسته

صدها جوانه

كرده ميان شاخه

پرنده لانه

درخت كرده دعوت

پرنده ها را

چقدر شاد و زيباست

نغمة آنها

باد بهارى وزيد،

هست ایام عید و فصل بهار
جشن جمشید و گردش گلزار
منوچهری دامغانی
 
امروز روز شادی و امسال، سال گل
نیکوست حال ما که نکو باد حال گل
أولوی
 
عید است و نو بهار و جهان را جوانیی
هر مرغ را به وصل گلی شادمانیی                    

امیرشاهی سبزواری

آمد بهار و یافت جهان اعتدال او
مرغ دل از نشاط برآورد سال نو
طالب آملی

طوفان گل و جوش بهار است ببینید
اکنون که جهان برسرکار است ببینید
این آینه هایی که نظر خیره نمایند
در دست کدام آینه دار است ببینید
صائب تبریزی

چوگشت از روی تو دلشاد نوروز
در گنج طرب بگشاد نوروز
کمال الدین اسماعیل

به جمشید برگوهر افشاندند
مرآن روز را روز تو خواندند
سرسال نو هرمز و فرو دین
برآسوده از رنج دل، دل زکین
فردوسی توسی
نوروز بزرگم، بزن ای مطرب، امروز
زیرا که بود نوبت نوروز به نوروز
منوچهری دامغانی

نوروز که هرچمن، دل افروز بود
نقش گل و خار عبرت آموز بود
گر جامه به جان ز معرفت نو گردد
هرروز به دل »نشاط نوروز« بود
شکیب اصفهانی

تا هست چنین که طبع اطفال
در هرشب عید شادمان است
اهلی شیرازی

رسید موسم نوروز و روزگار شکفت
فرخنده گلِ شادی، بهار شکفت
فیاض لاهیجی  

صبحم از مشرق برآمد باد نوروز از یمین
عقل و طبعم خیره گشت از صنع رب العالمین

با جوانان راه صحرا برگرفتم بامداد
کودکی گفتا تو پیری با خردمندان نشین

گفتم ای غافل نبینی کوه با چندین وقار
همچو طفلان دامنش پرارغوان و یاسمین

آستین بر دست پوشید از بهاربرگ شاخ
میوه پنهان کرده از خورشید و مه در آستین

باد گل‌ها را پریشان می‌کند هر صبحدم
زان پریشانی مگر در روی آب افتاده چین

نوبهارازغنچه بیرون شد به یک تو پیرهن
بیدمشک انداخت تا دیگر زمستان پوستین

این نسیم خاک شیرازست یا مشک ختن
یا نگار من پریشان کرده زلف عنبرین

بامدادش بین که چشم از خواب نوشین برکند
گر ندیدی سحر بابل در نگارستان چین

گرسرش داری چو سعدی سربنه مردانه وار
با چنین معشوق نتوان باخت عشق الا چنین

 

**********************************************************

بوی سبزه
بوی خاک
شاخه های شسته
باران خورده پاک
آسمان آبی و ابر سپید
برگ های سبز بید
عطر نرگس
رقص باد
نغمه ی شوق پرستوهای شاد
خلوت گرم کبوترهای مست
نرم نرمک میرسد اینک بهار
میرسد اینک بهار
خوش به حال روزگــار


*************************************
خوش به حال چشمه ها و دشت ها
خوش به حال دانه ها و سبزه ها
خوش به حال غنچه های نیمه باز
خوش به حال دختر میخک که میخندد به ناز
خوش به حال جام لبریز از شراب
خوش به حال آفتــاب]گوشه حصار[
ای دریغ از تو اگر چون گل نرقصی با نسیم
ای دریغ از من اگر مستم مسازد آفتاب
ای دریغ از ما دریغ از ما اگر کامی نگیریم از بهار
گر نکوبی شیشه ی غم را به سنگ
هفت رنگش میشود هفتاد رنگ
هفت رنگش میشود هفتاد رنگ 

 

بهار در نگاه سعدی
برآمد باد صبح و بوي نوروز
به کام دوستان و بخت پيروز
مبارک بادت اين سال و همه سال
همايون بادت اين روز و همه روز
چو آتش در درخت افکند گلنار
دگر منقل منه آتش ميفروز
چو نرگس چشم بخت از خواب برخاست
حسدگو دشمنان را ديده بردوز
بهاري خرمست اي گل کجايي
که بيني بلبلان را ناله و سوز
جهان بي ما بسي بودست و باشد
برادر جز نکونامي ميندوز
نکويي کن که دولت بيني از بخت
مبر فرمان بدگوي بدآموز
منه دل بر سراي عمر
سعدي
که بر گنبد نخواهد ماند اين کوز
دريغا عيش اگر مرگش نبودي
دريغ آهو اگر بگذاشتي يوز

********************************************************
باد بهارى وزيد، از طرف مرغزار
باز به گردون رسيد، ناله ى هر مرغ زار
سرو شد افراخته، كار چمن ساخته
نعره زنان فاخته، بر سر بيد و چنار
گل به چمن در برست، ماه مگر يا خورست
سرو به رقص اندرست، بر طرف جويبار
شاخ كه با ميوه هاست، سنگ به پا مي خورد
بيد مگر فارغست، از ستم نابكار
شيوه ى نرگس ببين، نزد بنفشه نشين
سوسن رعنا گزين، زرد شقايق ببار
خيز و غنيمت شمار، جنبش باد ربيع
ناله ى موزون مرغ، بوى خوش لاله زار
هر گل و برگى كه هست، ياد خدا مي كند
بلبل و قمرى چه خواند، ياد خداوندگار
برگ درختان سبز، پيش خداوند هوش
هر ورقى دفتريست، معرفت كردگار
وقت بهارست خيز، تا به تماشا رويم
تكيه بر ايام نيست، تا دگر آيد بهار
بلبل دستان بخوان، مرغ خوش الحان بدان
طوطى شكرفشان، نقل به مجلس بيار
بر طرف كوه و دشت، روز طوافست و گشت
وقت بهاران گذشت، گفته ى سعدى بيار

بهار در نگاه سعدی

ز کوى يار مي آيد نسيم باد نوروزى
از اين باد ار مدد خواهى چراغ دل برافروزى
چو گل گر خرده اى دارى خدا را صرف عشرت کن
که قارون را غلط ها داد سوداى زراندوزى
ز جام گل دگر بلبل چنان مست مى لعل است
که زد بر چرخ فيروزه صفير تخت فيروزى
به صحرا رو که از دامن غبار غم بيفشانى
به گلزار آى کز بلبل غزل گفتن بياموزى
چو امکان خلود اى دل در اين فيروزه ايوان نيست
مجال عيش فرصت دان به فيروزى و بهروزى
طريق کام بخشى چيست ترک کام خود کردن
کلاه سرورى آن است کز اين ترک بردوزى
سخن در پرده مي گويم چو گل از غنچه بيرون آى
که بيش از پنج روزى نيست حکم مير نوروزى
ندانم نوحه قمرى به طرف جويباران چيست
مگر او نيز همچون من غمى دارد شبانروزى
مي اى دارم چو جان صافى و صوفى مي کند عيبش
خدايا هيچ عاقل را مبادا بخت بد روزى
جدا شد يار شيرينت کنون تنها نشين اى شمع
که حکم آسمان اين است اگر سازى و گر سوزى
به عجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم
بيا ساقى که جاهل را هنيتر مي رسد روزى
مى اندر مجلس آصف به نوروز جلالى نوش
که بخشد جرعه جامت جهان را ساز نوروزى
نه حافظ مي کند تنها دعاى خواجه تورانشاه
ز مدح آصفى خواهد جهان عيدى و نوروزى
جنابش پارسايان راست محراب دل و ديده
جبينش صبح خيزان راست روز فتح و فيروزى

بهار و نوروز در شعر مولانا

 

امروز روز شادي و امسال سال گل
نيكوست حال ما كه نكو باد حال گل

گل را مدد رسيد زگلزار روي دوست
تا چشم ما نبيند ديگر زوال گل

مست است چشم نرگس و خندان دهان باغ
از كرّ و فرّ و رونق لطف و كمال گل

سوسن زبان گشوده و گفته به گوش سرو
اسرار عشق بلبل و حسن خصال گل

جامه دران رسيد گل از بهر داد ما
زان مي دريم جامه به بوي وصال گل

گل آنجهاني است نگنجه درين جهان
در عالم خيال چه گنجد خيال گل

گل كيست؟ قاصديست ز بستان عقل و جان
گل چيست؟ رقعه ايست ز جاه و جمال گل

گيريم دامن گل و همراه گل شويم
رقصان همي رويم به اصل و نهان گل

اصل و نهال گل، عرق لطف مصطفاست
زان صدر، بدر گردد آنجا هلال گل

زنده كنند و باز پر و بال نو دهند
هر چند بر كنيد شما پر و بال گل

مانند چار مرغ خليل از پي وفا
در دعوت بهار ببين امتثال گل

خاموش باش و لب مگشا خواجه غنچه وار
مي خند زير لب تو به زير ظلال گل

رسيد مژده که آمد بهار و سبزه دميد
وظيفه گر برسد مصرفش گل است و نبيد
صفير مرغ برآمد بط شراب کجاست
فغان فتاد به بلبل نقاب گل که کشيد
ز ميوه‌هاي بهشتي چه ذوق دريابد
هر آن که سيب زنخدان شاهدي نگزيد
مکن ز غصه شکايت که در طريق طلب
به راحتي نرسيد آن که زحمتي نکشيد
ز روي ساقي مه وش گلي بچين امروز
که گرد عارض بستان خط بنفشه دميد
چنان کرشمه ساقي دلم ز دست ببرد
که با کسي دگرم نيست برگ گفت و شنيد
من اين مرقع رنگين چو گل بخواهم سوخت
که پير باده فروشش به جرعه‌اي نخريد
بهار مي‌گذرد دادگسترا درياب
که رفت موسم و حافظ هنوز مي‌نچشيد

بهار لاله گل

اله های گلی

رو کوها درمی آد

 توی هر دره ای

بوی گلپر می آد

 شکوفه می کنن

 به ها و بادوما

باز قد می کشن

سبز جو گندما

چل چله پارسالی

 می شه مهمون ما

 لونه شو می گذاره

لب ایوانما

 از ده بالایی

باز عروس می برن

 برای شادوماد

 گاو و بز می خرن

 اون تنور خاموشه

 باز آتیش داره می شه

ننجونم پا تنور

 مشغول کار می شه

 کلاغه غار می زد

یکی حالا می آد

دسی دسی بچه ها

بابا از را می یاد

************************************

ای بهار

ای بهار

ای بهار

 ای بهار

تو پرنده ات رها

بنفشه ات به بار

می وزی پر از ترانه

 می رسی پر از نگار

 هرکجا رهگذار تست

شاخه های ارغوان شکوفه ریز

 خوشه اقاقیا ستاره بار

بیدمشک زرفشان

لشکر ترا طلایه دار

 بوی نرگسی که می کنی نثار

برگ تازه ای که می دهی به شاخسار

چهره تو در فضای کوچه باغ

شعر دلنشین روزگار

آفرین ِ آفریدگار

ای طلوع تو

 در میان جنگل برهنه

 چون طلوع سرخ عشق

چون طلوع سرخ عشق

 پشت شاخه ی کبود انتظار

ای بهار

 ای همیشه خاطرت عزیز

عاقبت کجا ؟

کدام دل ؟

کدام دست ؟

آشتی دهد من و ترا؟

تو به هر کرانه گرم رستخیز

 من خزان جاودانه پشت میز

یک جهان ترانه ام شکسته در گلو

 شعر بی جوانه ام نشسته روبرو

پشت این دریچه های بسته

می زنم هوار

ای بهار ای بهار ای بهار

 

 

رسید یار و ندیدیم روی یار افسوس
گذشت روز و شب ما به انتظار افسوس
گذشت عمر گرانمایه در فراق دریغ
نصیب غیر شد آخر وصال یار افسوس
گریست عمری آخر ز بیوفائی چرخ
ندید روی تو را چشم اشکبار افسوس
خزان چو بگذرد از پی بهار می‌آید
خزان عمر ندارد ز پی بهار افسوس
به خاک هاتف مسکین گذشت و گفت آن شوخ
ازین جفاکش ناکام صد هزار افسوس

دست قبا در جهان نافه گشای آمده است
بر سر هر سنگ باد غالیه‌سای آمده است
ابر مشعبد نهاد پیش طلسم بهار
هر سحر از هر شجر سحر نمای آمده است
لاله ز خون جگر در تپش آفتاب
سوخته دامن شده است لعل قبای آمده است
بلبل خوش نغمه زن هست بهار سخن
بین که عروس چمن جلوه نمای آمده است
فاخته در بزم باغ گوئی خاقانی است
در سر هر شاخسار شعر سرای آمده است

 

 زمستان گرچه اینجا لانه کرده
دلم بوی بهاری تازه می جوید
ولی هرگز نمی خواهم کسی من را خبر آرد
بهار تازه نزدیک است
من آن اندازه در قلب سیاهی زمستان مرگ را دیدم
تمام روزها را خط به خط بر شاخه صبرم کشیدم
آنقدر ماندم میان برف نومیدی
میان بی تفاوتهای بسیار چنین غربت سرایی سرد
که دیگر مژده دادن را دلم هرگز نمی جوید

دلم بوی بهاری تازه می جوید
میان هفت سین آشنایانم سکوتی بیشتر پیدا نخواهم کرد
سراغ از عشق بی اندازه دیگر نیست
و سهم قلب من آنجا نمی باشد
سراسر معنی بی مهر پوسیدن
سفره ها خالی ست از تفسیر روییدن
سال من هنوزم در به در دنبال پاسخ می رود
سلامم را که پاسخ میدهد از جنس تنهایی ؟

دلم بوی بهاری را تازه تنها میان برگ هایی تازه می خواهد
نه در صدسالگی های هنوز از مرگ خود لبریز
میان رستنی تازه
نه در پژمردگی های هنوز از خاطرات سرد خود سرشار
دلم بوی بهاری تازه را در جای جای خانه می خواهد
نه در پس کوچه هایی که نشان از گم شدن دارند
برای رستنی تازه
نه در انبوه ماندن ها...

                                                                              

                                       

 برآمد باد صبح و بوي نوروز
به کام دوستان و بخت پيروز
مبارک بادت اين سال و همه سال
همايون بادت اين روز و همه روز
چو آتش در درخت افکند گلنار
دگر منقل منه آتش ميفروز
چو نرگس چشم بخت از خواب برخاست
حسدگو دشمنان را ديده بردوز
بهاري خرمست اي گل کجايي
که بيني بلبلان را ناله و سوز
جهان بي ما بسي بودست و باشد
برادر جز نکونامي ميندوز
نکويي کن که دولت بيني از بخت
مبر فرمان بدگوي بدآموز
منه دل بر سراي عمر سعدي
که بر گنبد نخواهد ماند اين کوز
دريغا عيش اگر مرگش نبودي
دريغ آهو اگر بگذاشتي يوز

 *************************************************                                                   

 

  بهار آمد بهار آمد بهار خوش عذار آمد
خوش و سرسبز شد عالم اوان لاله زار آمد
ز سوسن بشنو اي ريحان که سوسن صد زبان دارد
به دشت آب و گل بنگر که پرنقش و نگار آمد
گل از نسرين همي‌پرسد که چون بودي در اين غربت
همي‌گويد خوشم زيرا خوشي‌ها زان ديار آمد
سمن با سرو مي‌گويد که مستانه همي‌رقصي
به گوشش سرو مي‌گويد که يار بردبار آمد
بنفشه پيش نيلوفر درآمد که مبارک باد
که زردي رفت و خشکي رفت و عمر پايدار آمد
همي‌زد چشمک آن نرگس به سوي گل که خنداني
بدو گفتا که خندانم که يار اندر کنار آمد
صنوبر گفت راه سخت آسان شد به فضل حق
که هر برگي به ره بري چو تيغ آبدار آمد
ز ترکستان آن دنيا بنه ترکان زيبارو
به هندستان آب و گل به امر شهريار آمد
ببين کان لکلک گويا برآمد بر سر منبر
که اي ياران آن کاره صلا که وقت کار آمد

اشعار بهاری

 ز کوى يار مي آيد نسيم باد نوروزى
از اين باد ار مدد خواهى چراغ دل برافروزى
چو گل گر خرده اى دارى خدا را صرف عشرت کن
که قارون را غلط ها داد سوداى زراندوزى
ز جام گل دگر بلبل چنان مست مى لعل است
که زد بر چرخ فيروزه صفير تخت فيروزى
به صحرا رو که از دامن غبار غم بيفشانى
به گلزار آى کز بلبل غزل گفتن بياموزى
چو امکان خلود اى دل در اين فيروزه ايوان نيست
مجال عيش فرصت دان به فيروزى و بهروزى
طريق کام بخشى چيست ترک کام خود کردن
کلاه سرورى آن است کز اين ترک بردوزى
سخن در پرده مي گويم چو گل از غنچه بيرون آى
که بيش از پنج روزى نيست حکم مير نوروزى
ندانم نوحه قمرى به طرف جويباران چيست
مگر او نيز همچون من غمى دارد شبانروزى
مي اى دارم چو جان صافى و صوفى مي کند عيبش
خدايا هيچ عاقل را مبادا بخت بد روزى
جدا شد يار شيرينت کنون تنها نشين اى شمع
که حکم آسمان اين است اگر سازى و گر سوزى
به عجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم
بيا ساقى که جاهل را هنيتر مي رسد روزى
مى اندر مجلس آصف به نوروز جلالى نوش
که بخشد جرعه جامت جهان را ساز نوروزى
نه حافظ مي کند تنها دعاى خواجه تورانشاه
ز مدح آصفى خواهد جهان عيدى و نوروزى
جنابش پارسايان راست محراب دل و ديده
جبينش صبح خيزان راست روز فتح و فيروزى

 )))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))

   باد بهاری وزید، از طرف مرغزار
باز به گردون رسید، ناله‌ی هر مرغ‌زار
سرو شد افراخته، کار چمن ساخته
نعره زنان فاخته، بر سر بید و چنار
گل به چمن در برست، ماه مگر یا خورست
سرو به رقص اندرست، بر طرف جویبار
شاخ که با میوه‌هاست، سنگ به پا می‌خورد
بید مگر فارغست، از ستم نابکار
شیوه‌ی نرگس ببین، نزد بنفشه نشین
سوسن رعنا گزین، زرد شقایق ببار
خیز و غنیمت شمار، جنبش باد ربیع
ناله‌ی موزون مرغ، بوی خوش لاله‌زار
هر گل و برگی که هست، یاد خدا می‌کند
بلبل و قمری چه خواند، یاد خداوندگار
برگ درختان سبز، پیش خداوند هوش
هر ورقی دفتریست، معرفت کردگار
وقت بهارست خیز، تا به تماشا رویم
تکیه بر ایام نیست، تا دگر آید بهار
بلبل دستان بخوان، مرغ خوش الحان بدان
طوطی شکرفشان، نقل به مجلس بیار
بر طرف کوه و دشت، روز طوافست و گشت
وقت بهاران گذشت، گفته‌ی سعدی سعدی بیار

 ***************************************************

نو بهار آمد و چون عهد بتان توبه شکست

فصل گل دامن ساقی نتوان داد ز دست

کاسه و کوزه ی تقوی که نمودند درست

دیدم آن کاسه به سنگ آمد و آن کوزه شکست

باز از طرف چمن ناله ی بلبل برخاست

عاشقان بی می و معشوق نخواهند نشست

مژدگانی که دگر باره گل از گلبن رست

بلبل سوخته خرمن ز غم هجران رست

سرخ گل خنده زد و ابر بکهسار گریست

لاله بگرفت قدح بلبل عاشق شد مست

گرفتد بر سر من سایه ی آن سرو بلند

پیش چشمم فلک بر شده بنماید پست

بخت اگر یار شود رخ به میخانه کشم

من دُردی کش سدا زده ی باده پرست

نغمه ها داشتم از عشق تو چون ساز و فلک

گوشمال آنقدرم داد که تا رشته گسست

خبرت هست که دیگر خبر از خویشم نیست ؟

خبرت نیست که آخر خبر از عشقم هست؟

دلرباتر ز رخت در دمنی گل ندمید

دلگشاتر ز لبت در چمنی غنچه نبست

شهریارا دگر از بخت چه خواهی که برند

خوبرویان غزل نغز تو را دست به دست

********************************************** 

 بهار آمد و فر و فرح فراز آورد

گل و بنفشه که دی برده بود باز آورد

خدیو لاله به سر تاج دلفروز آمد

درفش فتح و ظفر سرو و سرفراز آورد

عروس گل به سر حجله گاه ناز آمد

به شور و غلغله مرغان نغمه ساز آورد

به سرو ٬ فاخته گلبانگ شادکامی زد

تذرو ٬ تاخته پیغام اهل راز آورد

به شاخ و برگ نهالان گل وزید صبا

دل فسرده ی ما را باهتزاز آورد

گشود سبزه به دست نیاز ٬ دامن شوق

شکوفه عشوه ببارید و سرو ٬ ناز آورد

چمن ز جام شقایق شد آنچنان سرمست

که تاخت بر فلک و بر ستاره تاز آورد

صبا بطره ی سنبل به مویه بوسه زنان

ز دستبرد خزان شکوه ای دراز آورد

سپیده دم که گلم بوی آشنا می داد

صبا پیامی از آن یار دلنواز آورد

مگر به حال منش سوخت دل تعالی الله

که آتش دل ما سنگ در گداز آورد

به خاک تربت حسرت سرشته ی محمود

صبا شمامه یی از طره ی ایاز آورد

شها دریغ که فرمان ترک تاز تو ٬ باد

به تل خاک من از برق ترکتاز آورد

عجب که قهقهه ی شوق ٬ کبک مسکین را

شکار پنجه ی خونین شاهباز آورد

حقیقت است در آیین شهریار ای ماه

اگر چه جلوه در آیینه ی مجاز آورد

بهار آمد بهار

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

بهاری دلگشا و دلکش آمد

نگارین کاروان گل به صحرا

طلایی مهد و نیلی مفرش آمد

شکوفه با کلاه تَرک دوزی

بنفشه با قبای زرکش آمد

مرا با یاد ایام جوانی

به سر سودای یاری مهوش آمد

صلایی ده که مخمور شبانگاه

به صهبای صبوحی سر خوش آمد

خمیده شاخ گل از غنچه گویی

کمانداری به تیر و ترکش آمد

به جام لاله ٬ شبنم عشوه یی داد

که نرگس را به دل ضعف و غش آمد

بیاد چشمه های سینه ی کوه

دلم مومی شد و در آتش آمد

ز شش سو دلستانان پنجه و ما

یکی دل کو دچار هر شش آمد

همه گلهای مردم سر براهند

گل من سرگران و سرکش آمد

هنوز پای جان جلد است و چالاک

اگر پای تنم لخت و لش آمد

به هر می ٬ لب میالا شهریارا

حریفی جو که بی غل ّو غش آمد

عروس باغ و بهارم به خواب دوش آمد

که بانگ بلبلم از نیمه شب به گوش آمد

سحر به بوی گلم دیده باز شد کز در

به عشوه دختر خندان گلفروش آمد

به شادباش بهارم شکوفه بر سر ریخت

کز این شکفتن گل نیش رفت و نوش آمد

به نقش پیرهن پرنیان بشارت داد

که کوه و بیشه و صحرا پرند پوش آمد

شقایق افسر و سوسن سپاه جاویدان

چمن کتیبه یی از نقش داریوش آمد

سپیده دم به چمن شو که از دم اسحار

جوانه های بهاری به جنب و جوش آمد

جنین غنچه ی گل با ترانه ی بلبل

گشود چشم وز خواب عدم به هوش آمد

به شاخسار خم و قمریان دستانساز

درخت چنگ شد و چنگ در خروش آمد

چو عشق حلقه به در زد سری بنه بر خاک

به شکر آنکه شد اهریمن و سروش آمد

خوشم که از دل ابر غم آفتاب وطن

برون به کوری چشم وطن فروش آمد

به هوش باش و مزن خیمه از وطن بیرون

که شهریار زد و خانمان به دوش آمد

******************************************** 

 نوروز می نوازد روح از نسیم اسحار

خورشید می درخشد بر چشمه های کهسار

بر سبزه ها شقایق نقشی که می نگارند

با خامه های شنگرف بر جامه های زنگار

دوشیزگان نوروز صف در چمن کشیده

در بر قبای گلبرگ ٬ بر سر کلاه گلنار

از خنده های نوشین وز بوسه های شیرین

خورشید می نوازد نوباوگان گلزار

اطفال شیر و خورشید با یاد فر ّو میهن

این تهنیت فرستند با کودکان هشیار:

عید شما مبارک ای شاهدان که هستید

از شهد شوق لبریز وز شور و وجد سرشار

هنگام شب که دارید سر در کنار مادر

صبح سحر که گردید از خواب ناز بیدار

آن دم که خنده بر لب قوم و قبیله آیند

با بسته های عیدی از بام و در به دیدار

و آن دم که شاد و شنگول دست پدر گرفته

از خانه می خرامید گردش کنان به بازار

چون کاروان شادی با جامه های رنگین

روی پیاده رو ها خواهید شد پدیدار

اسبابهای بازی انباشته به خرمن

آجیلهای رنگین اندوخته به خروار:

این فکر هم به کارید در مغز خود که ایران

فرزند خواهد از ما فرزانه و فداکار

وز لوح دین و اخلاق این نقش هم بخوانید:

انسان همیشه باید با نوع خویش غمخوار

طفلان بی پدر هم در گوشه و کنارند

شاید که زرد و بیمار افتاده بی پرستار

نه سایه ی پدرشان بر سر نه مهر مادر

این خفته در خرابه وان مانده کنج دیوار

باری تو ای عزیز آغوش خانواده

از طفل بی پدر هم با این وظیفه یادآر

شعر بهاری

حافظ

 

صبا به تهنيت پير مي فروش آمد

كه موسم طرب و عيش و ناز و نوش آمد

هوا مسيح نفس گشت و باد نافه گشاي

درخت سبز شد و مرغ در خروش آمد

تنور لاله چنان بر فروخت باد بهار

كه غنچه غرق عرق گشت و گل بجوش آمد

به گوش هوش نيوش از من و به عشرت كوش

كه اين سخن سحر از هاتفم به گوش آمد

زفكر تفرقه باز آن تاشوي مجموع

به حكم آنكه جو شد اهرمن، سروش آمد

ز مرغ صبح ندانم كه سوسن آزاد

چه گوش كرد كه باده زبان خموش آمد

چه جاي صحبت نامحرم است مجلس انس

سر پياله بپوشان كه خرقه پوش آمد

زخانقاه به ميخانه مي رود حافظ

مگر زمستي زهد ريا به هوش امد

 

 

صائب تبريزي

 

از دل پرخون بلبل كي خبر دارد بهار                         هر طرف چون لاله صد خونين جگر دارد بهار

از قماش پيرهن، غافل ز يوسف گشته اند                  شكوه ها از مردم كوته نظر دارد بهار

خواب آسايش كجا آيد به چشم سيمتن                       همچو بوي گل، عزيزي در سفر دارد بهار

از براي موشگافان در رگ هر سنبلي                       معني پيچيده چون موي كمر دارد بهار

هر زبان سبزه او ترجمان ديگري است                     از خمير خاكيان، يكسر خبر دارد بهار

ناله بلبل كجا از خواب بيدارش كند                           بالش نرمي كه از گل، زير سر دارد بهار

بسكه مي نالد ز شوق عالم بالا به خود                     خاك را نزديك شد از جاي بر دارد بهار

 

حيكم عمر خيام نيشابوري

 

بر چهره گل، نسيم نوروز خوش است                       در طرف چمن، روي دل افروز خوش است

از دي كه گذشت هر چه گوئي خوش نيست                 خوش باش و ز دي مگو كه امروز خوش است

 

با دلبركي تازه تر از خرمن گل                    از دست مده جام مي و دامن گل

زان پيشترك كه گردد از باد اجل                  پيراهن عمر ما چو پيراهن گل

 

ميرزا عبدالقادر بيدل دهلوي

 

منتظران بهار، بوي شكفتن رسيد                             مژه به گلها بريد، يار به گلشن رسيد

لمعه مهر ازل، بر در و ديوار تافت                          جام تجلي به دست، نور ز ايمن رسيد

تامه و پيغام را رسم تكلف نماند                              فكر عبارت كراست معني روشن رسيد

زين چمنستان كنون، بستن مژگان خطاست                 آينه صيقل زنيد ديده به ديدن رسيد

بيدل از اسرار عشق، هيچ كس آگاه نيست                 گاه گذشتن گذشت، وقت رسيدن رسيد

 

                                               

مشـــعل  وحدت

 مبـــارک بـــاد نــــوروز خجستــــــه

که سرما از دیاران رخـــت بستــــــه

چودیبا سبـــز پوش است کوهساران

زباد جان فضـــای مشــک رستــــــه

بهـــار آمـــد بــیا تــا گل فشـــــا نیــم

سرود صلــح و یک رنگی بخوانیـــم

بیا که مشعل و حــــدت فــــرو زیـــم

که از فیضش شبی ظلمـت بــرا نیـــم

 

بیـــــا د روز نــو با یــــــد شگفتـــن

چــو آهــو در تـــلا ش کــار جستـــن

ز فرصــت بهرهء بسیـــــار با یـــــد

غبــــار کا هـــلی از خویش شستـــن

                 

گلی یکرنگـــــی و الفـــت بکــار یـم

به کــار مردمی همـــت گمــــار یــم

دهیـــم دســـت بــرادر وار بـــا هـــم

بنای گلـــشن و حــــدت گــــذاریــــم

 

صـــبـا آورد بـــوی نـــــو بـــهـــاری

شمیم و عطـــر گــل از لا لــه زا ری

خو شــا فصـل  بهــاروتازه گی هـاش

که فصل  جنبش است و کـــاروبـاری

 

ببــارد همچو در, بــــاران رحمـــــت

که گـــردد ملک افغـان پــر زنعمـــت

بچیــنـــد, دامــن و یــرانـــگــــری را

زکشـــور دایمــا, آن دســــت قـــدرت

 

خـــــدا دادت, مــــا ل و زر بســـیـــار

بگیـــــر دســت یتیــم و پیـــر بــیمـــار

چو بــو گل شوو دل شــــاد گـــــردا ن

که با شــی ســر فــراز دیــن و هم دار

 

الهــــی ملک مــــا آبـــــاد گـــــردا ن

دل افســــرده گا نش شــاد گـــــردا ن

کشیـــــده اهــل میهــــن رنج بسیــــار

زبنـــــد غــــم هــمـــه آزاد گـــــردان 

زکوی یار می آید،  نسیم باد نوروزی

ازین بادارمدد خواهی چراغ دل برافروزی

چوگل گرخرده ء داری، خدارا صرف عشرت کن

که قارون راضررهاداد سودای زر اندوزی

به صحرارو که ازدامن غبار غم بیفشانی

به گلزار آی کزبلبل سخن گفتن بیاموزی

حافظ

اي توبهار حسن بيا کان هواي خوش
بر باغ و راغ و گلشن و صحرا مبارکست
اي صد هزار جان مقدس فداي او
کايد به کوي عشق که آنجا مبارکست
اي جان چار عنصر عالم جمال تو
بر اب و باد و آتش و غبرا مبارکست
هر دل که با هواي  تو امشب شود حريف
او را يقين بدان تو که فردا مبارکست

    مولانا

 

جشن ملی نوروز در شاهنامه‌ فردوسي‌ بزرگ

فردوسی:

بیارید این آتش زردشت                                                 بگیرد همان زند و اوستا بمشت

نگه دارد این فال جشن سده                                 همان فر نوروز و آتشکده

همان اورمزد و مه و روز مهر                بشوید به آب خرد جان و چهر

کند تازه آیین لهراسبی              بماند کین دین گشتاسبی

منوچهري :

آمدت نوروز و آمد جشن نو روزي فرا                  كامكارا، كار گيتي تازه از سر گير باز

 

جامعه شناسی

 

بٍسّمِ الله الّرحمن الّرحِیم

 

معلومات در باره جامعه شناسی

مقدمه

انسانها بیشتر عمرشان را در گروهها زندگی می کنند؛آنها به عنوان اعضای خانواده ، ساکنان یک محله یا شهر، اعضای یک گروه خاص اجتماعی یا اقتصادی و یا مذهبی و قومی نیز به عنوان شهروندان یک ملت با یکدیگر رابطه دارند. انسانها حتی اگر خودشان هم آگاه نباشند که اعضای یک گرو هند ، باز به شیوه هایی فکر و عمل می کنند که دست کم بخشی ازآنها را عضویت در گروه تعیین می کند. نوع لباسی که آدمها می پوشند، نوع خوراک و نحوه خوردن آنها، عقاید و ارزشهایشان و رسومی که رعایت می کنند، همگی تحت تأثیر عضویت آنان در گروههای گوناگون می باشند.
جامعه شناسی را می توان به عنوان بررسی علمی زندگی گروهی انسانها تعریف کرد.جامعه شناسان در واقع می کوشند تا آنجا که ممکن است این نکته را به دقت و به گونه ای عینی توصیف و تبیین کنند که انسانها چرا و چگونه در گروهها با یکدیگر رابطه دارند.      
                                                                      
یکی از اهداف عمده جامعه شناسی پیش بینی رفتار اجتماعی و نظارت بر آن است. این هدف در جامعه نوین بصورتهای گوناگونی تحقق می یابد. همچنین جامعه شناسی به تخفیف تعصبها و پیشداوریهایی که مانع انعطاف پذیری بیشتر انسانها در برخورد با موقعیتهای تازه می شوند، کمک می کنند.
                                          
سرانجام باید گفت که بررسی جامعه شناختی شیوه های نگرش و واکنش نوینی را در برخورد با سیمای پیوسته متغیر واقعیت اجتماعی، برایمان فراهم می آورد.

 

علم جامعه شناسی چیست؟

جامعه شناسی مطالعه قوانین و فرایندهای اجتماعی است که مردم را نه تنها به عنوان افراد و اشخاص بلکه به عنوان اعضاء انجمنها ،گروهها و نهادهای اجتماعی شناسانده و مورد بررسی قرار می دهد .دامنه جامعه شناسی بینهایت وسیع است و از تحلیل برخوردهای گذرا بین افراد در خیابان تا بررسی فرایندهای اجتماعی جهانی را در بر می گیرد .

جامعه شناسی یکی از رشته های علوم اجتماعی است که زندگی اجتماعی را در جوامع تطور یافته با روش علمی مورد مطالعه قرار میدهد, اما باید متذکر شد که زندگی اجتماعی موضوع بحث کلیه علوم اجتماعی است که هر کدام به جنبه خاصی از حیات اجتماعی توجه دارند, مثلاً علم اقتصاد یکی از علوم اجتماعی است که جنبه مادی زندگی انسان و خصوصاً مسائل مربوط به تولید کالا, جریان ,توزیع ,مبادله و مصرف را مطالعه میکند. علم حقوق به وضع قوانین و چگونگی اجرای آن در جامعه میپردازد و قوانین حاکم بر روابط افراد جامعه را مورد پژوهش قرار میدهد. علم سیاست درباره انواع حکومت مطالعه میکند . روانشناسی اجتماعی خصوصیات روانی فرد را در جامعه مورد بررسی قرار میدهد و از روابط فرد و جامعه و روابط افراد با یکدیگر و تاثیرات متقابل آنها سخن میگوید.

مردم شناسی دانشی است که به مطالعه وتحقیق در فرهنگ بویژه فرهنگ مردم ابتدائی در جوامع تحول نیافته میپردازد. علم جمعیت خصوصیات جمعیتی و ترکیب های سنتی و جنسی و توزیع و تراکم و حرکات جمعیت را مورد بررسی قرار میدهد. 

بنابراین باید تفاوت جامعه شناسی را با دیگر علوم اجتماعی معلوم کرد و موضوع آنرا مشخص ساخت . قبل از هر چیز باید بگوئیم که تعریف جامعه شناسی بصورتی که همه خصوصیات آن در قالب عبارتی محدود بیان شود امری دشوار بنظر میرسد ,زیرا جامعه شناسی علمی است جوان که با سرعت رو به تکامل میرود. بهمین دلیل است که جامعه شناسان بر حسب تمایلات علمی و طرز فکر و روش خاص خود تعاریف گوناگونی از این دانش بدست دادهاند. 
                      

اگوست کنت فرانسوی نخستین کسی است جامعه شناسی را بعنوان علم مستقلی اعلام کرد و آنرا در طبقه بندی علوم جای داد. کنت بکار بردن تجربه را در شناسایی جامعه تجویز کرد و بدین ترتیب پایه جامعه شناسی علمی را بنا نهادو از همین روست که بعنوان پدر جامعه شناسی معروف گردید. 
                                              

    بنظر این دانشمند جامعه شناسی علمی است که پدیدههای اجتماعی را با روش علمی مورد بررسی قرار میدهد, یعنی بجای خیال پردازی و فلسفه بافی درباره امور اجتماعی باید بروش علمی یعنی همان علوم طبیعی که مبتنی بر مشاهده , آزمایش و تجربه است توسل جست.                                                                           

اگوست کنت تمدن بشر را زائیده ترقی فکر او میداندو معتقد بود در همه علوم این پیشرفت شده است جز در علم اجتماعی جامعه شناسی باید این خلاء را پر کند . او به این دانش نخست نام فیزیک اجتماعی را اطلاق کرد زیرا عقیده داشت که باید با روش علمی که علوم طبیعی معمول است به کار شناختن جامعه پرداخت .                                                  

امیل دورکیم یکی دیگر پیشقدمان جامعه شناسی است که در ارائه جامعه شناسی به مثابه علمی مستقل همانند علوم تجربی اصرار زیاد داشته است . وی عقیده دارد که امر اجتماعی را جز با امر اجتماعی دیگر نمیتوان تبیین نمود و با کاربرد افکار فلسفی در جامعه شناسی بشدت مخالف است . بنظر دورکیم امور اجتماعی را باید مانند اشیاء تلقی نمود زیرا بهمین نسبت این امور عینیت داشته و ملموس میباشند. 
                                           

در تعریف جامعه شناسی وی میگوید : جامعه شناسی علم به نهادهای اجتماعی است. 
                                               هر یک از جامعه شناسان تعریف خاصی برای جامعه شناسی ارائه دادهاند. ژرژ گوریچ جامعه شناسی معاصر فرانسوی در مقالهای تحت عنوان موضوع و روش جامعه شناسی پس از اینکه بسیاری از این تعاریف را رد میکند سرانجام خود تعریفی بدین مضمون ارائه میدهد که : جامعه شناسی علمی را که پدیده های اجتماعی را در همه سطوح و با در نظر گرفتن تحولات آنها , و نیز گروههای کوچک و جوامع بزرگ را از نظر سیرتکوینی و اضملال آنها مورد مطالعه قرار میدهد.

ساموئل کنیگ جامعه شناسی را علم مطالعه رفتار و کردار آدمی در گروه از یک طرف و چگونگی مناسبات متقابل افراد از طرف دیگر میداند. در تعاریف مذکور هر چند که اشتراک در مفهوم وجود دارد ولی تفاوتهایی هم از لحاظ هدف ونقطه نظرهای اصلی مشاهده میشود.                                                      

بخصوص در میان دو دسته از جامعه شناسان امریکائی و اروپائی , جامعه شناسان اروپایی در تعریف از جامعه شناسی بیشتر به ساخت و ترکیب جامعه و قالب های کلی آن اهمیت میدهند در حالیکه برای جامعه امریکایی آنچه که بیشتر از هر چیز اهمیت دارد روابط افراد و کنش های گروهی است . در کشورهای سوسیالیستی جامه شناسی رنگ و محتوی متفاوتی دارد. در این کشورهای جامعه شناسی متاثر از ایدئولوژی مارکسیستی است . و به هیات کلی جامعه نظر داردو در صدد پیش بینی تحولات آن در آینده است. در حالیکه جامعه شناسی در آمریکا به توصیف امور اجتماعی بطور جزئی میپردازد و بیشتر جنبه تحلیلی و تجربی دارد. 
                                                                       

بطور کلی میتوان از تعاریف فوق تعریفی کوتاه و در عین حال جامع بقرار زیر ارائه نمود: 
                        
"جامعه شناسی یکی از رشته های علوم اجتماعی است که پدیده های اجتماعی را در جوامعه تطور یافته (تحول یافته) با روش علمی مورد مطالعه وبررسی قرار میدهد." 
                                  

بر اساس تعریف فوق پدیده های اجتماعی بطور کلی شامل تمام امور وپدیده هایی میگردد که دارای ویژگی جمعی بوده واجزاء و عناصر مختلف تشکیل دهنده جامعه انسانی محسوب میگردند این امور را میتوان در سه دسته امور مربوط به مرفولوژی اجتماعی (ریخت شناسی اجتماعی),امور مربوط به ساخت درونی جامعه (فیزیولوژی اجتماعی) و امور مربوط به رفتارهای گروهی و جمعی(شامل هیجانات و جریانات اجتماعی)جای داد .

جامعه‌ شناسی دانش بررسی جامعه می‌باشد. این رشته علمی به بررسی جوامع بشری، برهم‌کنش‌های آنها، و فرایندهایی که جوامع را در وضعیت جاری‌شان نگاه داشته یا تغییر می‌دهد می‌پردازد. این رشته علمی تلاش می‌کند به این هدف با تجزیه جامعه به بخش‌های تشکیل دهنده‌اش مانند انجمن‌ها، نهادها، گروه‌های هم‌ جنس، هم‌نژاد، یا هم‌سن، و بررسی نحوه برهم‌کنش فعال این اجزاء با همدیگر بپردازد. علاوه بر اینها، این علم موضوعاتی مانند طبقه اجتماعی، قشربندی، جنبش اجتماعی، تغییرات اجتماعی و بی نظمی‌هایی مانند جرم، انحراف، و انقلاب را مورد تحقیق قرار می‌دهد.

از آنجایی که در مقایسه با بقیه حیوانات، انسان کمتر تحت تأثیر و کنترول غرایز می‌باشد، بخش زیادی از رفتارهای او توسط ساختارهای اجتماعی کنترول می‌شود. این موضوع ضرورت وجود ارگان‌های اجتماعی (از قبیل ارگانهای اقتصادی، مذهبی، آموزشی، سیاسی،...) جهت مشخص کردن رفتارها و تصمیمات انسانها را نشان می‌دهد. رشته جامعه‌ شناسی به بررسی نحوه‌های تأثیر ارگان‌های اجتماعی بر رفتار انسانها، برهم‌کنش ارگان‌های اجتماعی مختلف با یکدیگر، تشکیل، فرسودگی و نابودی آنها می‌پردازد. از آنجایی که جامعه‌ شناسی به رفتار ما به عنوان موجوداتی اجتماعی توجه دارد، زمینه پژوهش آن از واکاوی(تحلیل) تماس‌های کوتاه میان افراد ناشناس در خیابان گرفته تا بررسی روندهای اجتماعی جهانی، همه را دربر می‌گیرد. جامعه‌ شناسی علم شناخت جامعه و همچنین ساختارها، روابط درون آن، نهادهای آن و واقعیت‌های اجتماعی است.

ابن خلدون مؤسس «علمی از تشکیلات اجتماعی» بوده که به آنچه امروزه جامعه‌ شناسی خوانده می‌شود شباهت دارد؛چنانچه برخی از محققین ابن خلدون را پدر جامعه‌ شناسی می‌شناسند. بگفته دانشنامه بریتانیکا جامعه‌ شناسی در اواخر قرن ۱۹ میلادی بواسطه کارهای امیل دورکیم در فرانسه، ماکس وبر و گئورگ زیمل در آلمان، رابرت پارک و آلبیون وودبری اسمال در آمریکا ظهور کرد.

جامعه‌ شناسان از روش‌های مشاهده‌ای مختلف، نظرسنجی و مصاحبه، تحلیل‌های آماری، آزمایش‌های کنترول شده، و روش‌های دیگر بهره می‌جویند.